Πλατεία Βικτωρίας: H ξεχασμένη αρχόντισσα

της Μαριάνθης Μπέλλα

Διαμορφώθηκε το 1872 και αρχικά ονομαζόταν "πλατεία Παναγή Κυριακού", από τον Παναγή Κυριακό, Δήμαρχο Αθηναίων κατά τα έτη 1870-1879, ο οποίος έμενε εκεί κοντά. 
Αργότερα πήρε την ονομασία "πλατεία Βικτωρίας", προς τιμή της βασίλισσας της Αγγλίας Βικτωρίας, με αφορμή την παραχώρηση στην Ελλάδα των Επτανήσων το 1864, ως δώρο για την ανάδειξη στον ελληνικό θρόνο του ανιψιού της, πρίγκιπα της Δανίας Γεωργίου Γλύξμπουργκ. Οι πολιτικοί αντίπαλοι όμως του Κυριακού έλεγαν ότι δόθηκε προς τιμή της κόρης του Βικτωρίας. Από την πλατεία αρχίζει και η οδός Ελπίδος,  η οποία, ενδεχομένως, πήρε το όνομα της άλλης κόρης του δημάρχου. 

Στο κέντρο της πλατείας βρίσκεται ορειχάλκινο γλυπτικό σύμπλεγμα με θέμα από την ελληνική μυθολογία, «Θησεύς σώζων την Ιπποδάμειαν», όπως αναγράφεται στην επιγραφή του βάθρου. Πρόκειται για έργο του γλύπτη Johannes Pfuhl (1846-1914), που κατασκευάστηκε το 1906, και προσφέρθηκε ως δώρο στην Αθήνα το 1927. Το γλυπτό αρχικά τοποθετήθηκε στην πλατεία Συντάγματος από την οποία μεταφέρθηκε στην πλατεία Βικτωρίας το 1938. Σύμφωνα με το μύθο, απεικονίζει τον Θησέα να σώζει την Ιπποδάμεια, σύζυγο του βασιλιά των Λαπιθών Πειρίθου, από το μεθυσμένο Κένταυρο Ευρυτίωνα. Ο Κένταυρος έχει ανασηκωθεί στα πίσω του πόδια, με το αριστερό του χέρι σφίγγει την απελπισμένη Ιπποδάμεια και με το δεξί κρατάει μία πέτρα, με την οποία προσπαθεί να χτυπήσει τον Θησέα, που προσπαθεί να τον καταβάλει, κρατώντας με το αριστερό του χέρι το πόδι του Κενταύρου και τραβώντας τον από τα μαλλιά με το δεξί. Το μέγεθος του Κενταύρου αντισταθμίζεται από τη ρώμη του ήρωα. Πεσμένη στο έδαφος μία ακόλουθος της Ιπποδάμειας παρακολουθεί ανήμπορη τη σκηνή.

Στην πλατεία βρίσκεται επίσης ο υπόγειος σταθμός «Βικτώρια» του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου που τέθηκε σε λειτουργία το 1948, έχει κηρυχτεί διατηρητέος και ανακαινίστηκε το 2004, όταν στην Αθήνα έγιναν οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Χαρακτηριστικό του είναι τα γαλάζια γερμανικά κεραμικά πλακίδια στους τοίχους, που είναι παρόμοια με αυτά της Ομόνοιας, και το παλιό ρολόι που τοποθετήθηκε όταν πρωτολειτούργησε ο σταθμός.

Η πλατεία περιβάλλεται από τις οδούς 3ης Σεπτεμβρίου και Αριστοτέλους και διακόπτει την οδό Χέυδεν που συνεχίζεται μετά την πλατεία. Γειτνιάζει με σημαντικές αρτηρίες, όπως η Πατησίων, η Αχαρνών και η Λεωφόρος Αλεξάνδρας, ενώ σε απόσταση λίγων μέτρων βρίσκεται η πλατεία Αιγύπτου και το Πεδίο του Άρεως, το μεγαλύτερο πάρκο της Αθήνας, το οποίο κατασκευάστηκε το 1934, και αποτέλεσε σημαντικό πνεύμονα πράσινου και χώρο αναψυχής για τους κατοίκους της περιοχής και όχι μόνο. 

Στην πλατεία Βικτωρίας, το 1913, πρωτοεμφανίστηκε ο καραγκιοζοπαίχτης Χρήστος Χαρίδημος (1895-1970), ο οποίος έμενε στη συνοικία του Αγίου Παύλου, κοντά στο Σταθμό Λαρίσης. Προπολεμικά, στους γύρω δρόμους λειτούργησαν σημαντικά θέατρα και κινηματογράφοι της Αθήνας, όπως το υπαίθριο θέατρο της Κατερίνας Ανδρεάδη (3ης Σεπτεμβρίου και Χέυδεν) και οι κινηματογράφοι Παρκ (Πατησίων και Χέυδεν), Ρουαγιάλ (Πατησίων και Ηπείρου), Άτλας (3ης Σεπτεμβρίου και Ιουλιανού). 

Η Πρωία 3/7/1937

Σκριπ 12/5/1939

Βραδυνή 30/6/1939

Ελευθερία 30/8/1953

Στην ευρύτερη περιοχή αναπτύχθηκε και σημαντική εκπαιδευτική δραστηριότητα, με την ίδρυση και λειτουργία πολλών τεχνικών-επαγγελματικών σχολών (Γκράνιτς, Θεοδωροπούλου, Παπαϊωάννου), καθώς και ιδιωτικών και δημόσιων σχολείων, μεταξύ των οποίων η Σχολή Κωνσταντινίδη (μετέπειτα Αηδονοπούλου), η Σχολή Μπερζάν, το Λύκειον η Αθηνά (Γ. Ζηρίδη), τα εκπαιδευτήρια Κ.Β. Σεκλειζιώτη, η Σχολή Μεταξά, τα Εκπαιδευτήρια Μαρίας Κρίκου, το Β΄Γυμνάσιο Αρρένων κ.ά.

Εστία 1/10/1930

Ελευθερία 30/8/1955

Ελευθερία 30/8/1946

Ελευθερία 4/9/1957

Μεταπολεμικά γύρω από τη πλατεία αναπτύχτηκε η ομώνυμη συνοικία και προσέλκυσε κυρίως μεσοαστικά στρώματα, τα οποία κατοίκησαν στις πολυκατοικίες που υψώθηκαν, και έγινε γνωστή για τα ζαχαροπλαστεία και τα καφενεία της (Βικτώρια, Φλόκα, Πέρφεκτ κ.ά.). Κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970 έγινε στέκι των φιλάθλων του Παναθηναϊκού, καθώς ο τότε αρχηγός της ομάδας, Μίμης Δομάζος, ήταν ιδιοκτήτης μιας καφετέριας και ενός εστιατορίου. Εκεί σύχναζαν πολλοί ποδοσφαιριστές, δημοσιογράφοι και καλλιτέχνες και εκεί πανηγυρίζονταν οι νίκες της ομάδας. 
Στους γύρω δρόμους λειτούργησαν ιστορικοί κινηματογράφοι όπως: Αλεξάνδρα (1961), Τριανόν (1960), Ίλιον (1970), Αλκυονίς (1969). Την ίδια εποχή η ευρύτερη περιοχή έγινε και θεατρική πιάτσα καθώς εκεί υπήρχαν τα θέατρα Παρκ, Μπουρνέλη, Αθήναιον, Μινώα, Αναλυτή, Μετροπόλιταν, Κηποθέατρο Αλίκης (μέσα στο Πεδίο του Άρεως) που δεν υπάρχουν σήμερα. 
Την δεκαετία του 1960, στη συμβολή των οδών Πατησίων και επέκτασης της οδού Φερρών, σε μια αυλή παλιού σπιτιού, το θέατρο σκιών του Ευγένιου Σπαθάρη έδινε παραστάσεις καραγκιόζη, ενώ λίγο παραπάνω, στην οδό Μαυρομματαίων, λειτουργούσε το αναψυκτήριο-εστιατόριο Γκριν Παρκ, από την πίστα του οποίου πέρασαν σημαντικοί Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες. Στη συμβολή των οδών Μαυρομματαίων και Κοδριγκτώνος βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του Πανελλήνιου Γυμναστικού Συλλόγου, σε κτήριο που θεμελιώθηκε το 1938.

Ελευθερία 30/7/1966

Ελευθερία 31/12/1957

Ελευθερία 30/8/1958

Γύρω από τη συνοικία βρίσκονται εμβληματικά δημόσια κτήρια όπως το Οικονομικό Πανεπιστήμιο (πρώην ΑΣΟΕΕ), το κτήριο της ΔΕΗ (Ρίζου και 3ης Σεπτεμβρίου), το ιστορικό Β΄ Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών (Χέυδεν και Αχαρνών), η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα. Τοπόσημο αποτελεί το κτήριο του ΟΤΕ στην οδό Πατησίων, που κτίστηκε το 1950 από τον αρχιτέκτονα Κιτσίκη, και ο ουρανοξύστης του ΟΤΕ στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου, έργο του ίδιου αρχιτέκτονα. Όπως αναφέρει η ιστοσελίδα του Οργανισμού: «Η παρουσία του πρώτου κτηρίου υπήρξε αντάξια της αίγλης που ακτινοβολούσε η ευρύτερη περιοχή του Μουσείου και του Πολυτεχνείου εκείνη την εποχή».

Χαρακτηριστικό του κοσμοπολίτικου χαρακτήρα της περιοχής είναι το γεγονός ότι σε τρεις δρόμους δόθηκαν τα ονόματα των ναυάρχων του στόλου των Μεγάλων Δυνάμεων, που έλαβαν μέρος στη ναυμαχία του Ναυαρίνου, στις 8 Οκτωβρίου 1827: Του  Ρώσου Χέυδεν, του Άγγλου Κόδριγκτων και του Γάλλου Δεριγνύ. Η ήττα του τουρκοαιγυπτιακού στόλου από τον στόλο των τριών Μεγάλων Δυνάμεων έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην έκβαση του αγώνα της Ανεξαρτησίας.

Στην οδό Ελπίδος, που εκτείνεται στα δεξιά της πλατείας, στεγαζόταν επί Κατοχής η διεύθυνση της "Ειδικής Ασφάλειας"  (ξενοδοχείο Κρυστάλ), όπου κρατήθηκαν και βασανίστηκαν μέχρι θανάτου πολλοί αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, μεταξύ των οποίων και η Ηλέκτρα Αποστόλου (1912-1944). Σήμερα η οδός Ελπίδος είναι ένας ήσυχος πεζόδρομος με νερατζιές.

Στην ευρύτερη περιοχή κατοίκησαν σημαντικές προσωπικότητες, όπως οι μεταρρυθμιστές παιδαγωγοί Αλέξανδρος Δελμούζος (Χέυδεν 6) και Δημήτρης Γληνός (Κοδριγκτώνος 24), ο ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος (Αινιάνος), ο συνταγματολόγος και πολιτικός Αλέξανδρος Σβώλος (Φυλής και Φερρών), η συγγραφέας Διδώ Σωτηρίου (Κοδριγκτώνος 8), ο στιχουργός Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο σκηνοθέτης Θόδωρος Αγγελόπουλος, ο ζωγράφος Αλέκος Φασιανός,  ο συγγραφέας Μένης Κουμανταρέας (Χέυδεν), ο ηθοποιός Στέλιος Μάινας και πολλοί άλλοι.

 

Στις μέρες μας η περιοχής της πλατείας Βικτωρίας, παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και την υποβάθμιση, που ωστόσο παρατηρείται σε όλες τις συνοικίες του κέντρου, παραμένει πολιτιστικό σημείο αναφοράς με πλήθος κινηματογράφων (Αλεξάνδρα, Αλκυονίς, Τριανόν, Ίλιον), θεάτρων (Πόλις, Πορεία, Έαρ Βικτώρια), μουσείων (Athenian Capitol-μουσείο αυτοκινήτου, Αρχαιολογικό Μουσείο), εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (Απολλώνειο Ωδείο, Δραματική Σχολή Αθηνών "Γ. Θεοδοσιάδης", ΓΕΛ Θόδωρος Αγγελοπουλος), αιθουσών τέχνης και πολιτισμού (Γκαλερί Ηώς, Πολυχώρος Parapera, εκδοτικός οίκος Όστρια) και μουσικών σκηνών (Κύτταρο Live, Rodeo club, Τριανόν). Σημεία αναφοράς αποτελούν το βιβλιοπωλείο της Έλλης Νικολάου που λειτουργεί από το 1961 στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου, το παλαιοβιβλιοπωλείο Νικολάκη που αποτελεί αγαπημένο στέκι των βιβλιόφιλων της Αθήνας από το 1972, καθώς και το καφενείο "Cafe des poetes".

Κείμενο: Μαριάνθη Μπέλλα, εκπαιδευτικός

Αποκόμματα εφημερίδων από:

- την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων https://library.parliament.gr/Portals/6/pdf/digitalmicrofilms.pdf. 

- την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη εφημερίδων και περιοδικού τύπου της Εθνικής Βιβλιοθήκης Ελλάδος  http://efimeris.nlg.gr/ns/main.html.