Μαριάνθη Μπέλλα
εκπαιδευτικός
Η Κυψέλη είναι μία από τις παλαιότερες, ιστορικότερες και πιο
πυκνοκατοικημένες συνοικίες της Αθήνας. Θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε ένα
σύντομο ιστορικό οδοιπορικό.
Τον 19ο αιώνα η Κυψέλη ήταν
προάστιο της Αθήνας με αγροτικό χαρακτήρα, όπως τα Πατήσια, οι Αμπελόκηποι, τα
Σεπόλια και η Κολοκυνθού. Στην περιοχή έρρεε το ρέμα Λεβίδη (σημερινή Φωκίωνος
Νέγρη), που ξεκινούσε από τα Τουρκοβούνια, γινόταν υπόγειο στην Πατησίων και
συνέχιζε οφιοειδώς ακάλυπτο κατά μήκος της σημερινής στοάς
Μπροντγουαίη για να καταλήξει στον Κηφισό. Από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και
μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα στην μεσημβρινή πλευρά
της Φωκίωνος Νέγρη, κοντά στην οδό Σποργίλου, βρισκόταν η Μεγάλη Βρύση, από την
οποία προμηθεύονταν νερό τόσο οι κάτοικοι, όσο και οι πλανόδιοι υδροπωλητές που εξυπηρετούσαν τις
ανάγκες της πόλης κατά τις περιόδους της λειψυδρίας.
Στη σημερινή συμβολή των οδών Αγίας
Ζώνης και Καλλιφρονά, βρισκόταν το κτήμα του γιατρού και προξένου της Γαλλίας Δημητρίου
Γάσπαρη με τις περίφημες στέρνες του, στο οποίο καλλιεργήθηκαν για πρώτη φορά
το 1818, οι σχεδόν άγνωστες στην Αθήνα ντομάτες. Πολύ κοντά υπήρχε η πηγή
του Πλάτανου, με άφθονο νερό που κατέβαινε από το Γαλάτσι, καθώς και η έπαυλη του
Βρετανού ναυάρχου Μάλκολμ που κτίστηκε το 1831 σε σχέδια των Κλεάνθη και
Σάουμπερτ. Η έπαυλη κατοικήθηκε από επιφανείς ενοίκους, όπως από τον Ρώσο
πρέσβη στην Αθήνα Αλέξανδρο Οζερώφ, τον Γάλλο πρέσβη Πισκατορί, τη Δούκισσα της
Πλακεντίας, τον Σπυρίδωνα Τρικούπη και τον Δημήτριο Ροδοκανάκη. Από το 1902 στεγάζει
το Άσυλο Ανιάτων.
Η ένταξη της Κυψέλης στο σχέδιο πόλης πραγματοποιήθηκε από το 1887 μέχρι το 1929, ενώ μετά το 1930 έγιναν μερικές ακόμα επεκτάσεις. Μέχρι το 1930 η δόμηση ήταν αραιή, με διάσπαρτες μονοκατοικίες ή διπλοκατοικίες. Τα κενά διαστήματα μεταξύ των σπιτιών κάλυπταν ελεύθερες εκτάσεις με περιβόλια. Από την εποχή του Μεσοπολέμου ακολούθησε την εξέλιξη της Αθήνας με την αύξηση του πληθυσμού και τη σταδιακή διόγκωση του φαινομένου της αστικοποίησης.
Την δεκαετία του 1930
κατασκευάστηκαν οι πρώτες πολυκατοικίες του μοντέρνου κινήματος, που ήταν λιτές, χωρίς τους καθιερωμένους ως τότε κανόνες του νεοκλασικισμού. Τα
διαμερίσματά τους ήταν άνετα, φωτεινά, ψηλοτάβανα, λειτουργικά και άριστα εξοπλισμένα. Η
ευρύτερη περιοχή της Κυψέλης κατοικήθηκε από την εύπορη μεσαία τάξη, αλλά και την
ανώτερη οικονομική και πνευματική τάξη. Τα χαμηλότερου εισοδήματος κοινωνικά στρώματα
εγκαταστάθηκαν σε μικρά ισόγεια σπίτια στις βόρειες παρυφές της, που τότε ήταν
αραιοκατοικημένη αγροτική περιοχή με περιβόλια.
Η πλατεία της Κυψέλης μετατράπηκε σταδιακά σε κόμβο που συνέδεε τις περιοχές που βρίσκονταν βορειοδυτικά της Κυψέλης με την οδό Πατησίων και το κέντρο της πόλης. Την πλατεία κοσμεί ακόμα ο μαρμάρινος ανδριάντας του πυρπολητή Κ. Κανάρη, που κατοικούσε στην οδό Κυψέλης, στο νούμερο 56. Το σπίτι αυτό ήταν ένα από τα πρώτα της περιοχής και σωζόταν μέχρι το 1967 που κατεδαφίστηκε και έγινε πολυκατοικία.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1930 έγινε
η κάλυψη των ρεμάτων Κυκλοβόρου και Λεβίδη, ενώ το Πεδίο του Άρεως μετατράπηκε
σε δημόσιο πάρκο. Το 1937 έγινε ο εξωραϊσμός της Φωκίωνος Νέγρη, σε σχέδια του
αρχιτέκτονα Βασίλη Τσαγρή. Στην «πράσινη λεωφόρο», όπως την ονόμασαν,
δημιουργήθηκε ένας γραμμικός κήπος με δέντρα
και θάμνους, με σιντριβάνια και χώρους παιχνιδιού ανάμεσα σε δύο
ασφαλτοστρωμένες οδούς. Το 1937 εγκαινιάστηκε η Δημοτική Αγορά Κυψέλης, που
ήταν χαρακτηριστικό δείγμα του αθηναϊκού μοντερνισμού, και στέγασε πολλά
καταστήματα τροφίμων.
Μεταπολεμικά η μαζική αύξηση του πληθυσμού, που οφειλόταν στη δημογραφική έκρηξη και την εσωτερική μετανάστευση, άλλαξε ριζικά την εικόνα της Κυψέλης. Τις δεκαετίες του 1950 και 1960 τα ελάχιστα ακάλυπτα οικόπεδα κτίστηκαν, μεγάλος αριθμός προπολεμικών σπιτιών κατεδαφίστηκε και στη θέση τους υψώθηκαν πολυκατοικίες που δεν ξεπερνούσαν συνήθως τους έξι ορόφους. Αρχικά κατοικήθηκαν από μεσοαστικά στρώματα και από τη δεκαετία του 1970 και μετά και από λαϊκά στρώματα.
Από την δεκαετία του 1960 η
Κυψέλη
εξελίχτηκε σε μεγάλη αστική γειτονιά και γνώρισε μέρες ακμής για πολλούς
λόγους: Βρισκόταν κοντά στην αναπτυσσόμενη εμπορικά οδό Πατησίων και στο κέντρο
της πόλης, είχε καλή συγκοινωνία και ο κεντρικός της δρόμος, η Φωκίωνος Νέγρη,
ήταν διάσημη
για τη νυχτερινή ζωή της. Στα κλαμπ, τα καφενεία, τα εστιατόρια και τα
ζαχαροπλαστεία της σύχναζαν πολλοί επώνυμοι της εποχής. Αξίζει να
αναφέρουμε τα καφε-ζαχαροπλαστεία Σελέκτ, Οριεντάλ, Φλόκα, το κέντρο
διασκέδασης Ιγκλού, το νάιτ κλαμπ Κουίντα, το ροκ κλαμπ Τοπ Χατ, το εστιατόριο
Θράκα.
Την Κυψέλη επέλεξαν για χώρο κατοικίας πολλοί καλλιτέχνες, μουσικοί, ηθοποιοί, σκηνοθέτες, λογοτέχνες, ζωγράφοι. Ήταν η γειτονιά του Νίκου Γκάτσου, της Έλλης Λαμπέτη, του Νίκου Εγγονόπουλου, του Τάσου Αθανασιάδη, του Οδυσσέα Ελύτη, του Παναγή Λεκατσά, της Εύας Βλάμη, της Κικής Δημουλά, του Λουκιανού Κηλαηδόνη, της Κατίνας Παπά, του Φρέντυ Γερμανού και πολλών άλλων.
Από τα μέσα της δεκαετίας του
1970, η περιοχή είχε ήδη κορεστεί οικοδομικά
και τα προβλήματά της είχαν αυξηθεί σημαντικά (νέφος αιθαλομίχλης, κυκλοφοριακό, έλλειψη ελεύθερων
χώρων και χώρων στάθμευσης, ηχορύπανση).
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980
αρκετοί κάτοικοι, δυσαρεστημένοι από τις συνθήκες διαβίωσης και την υποβάθμιση
της γειτονιάς τους, μετακινήθηκαν προς τα βόρεια και νότια προάστια της πόλης. Την ίδια εποχή, άρχισε
η πτώση των αξιών των ακινήτων, τα οποία προσέλκυσαν φτωχότερους κατοίκους ή
οικονομικούς μετανάστες, που έφθασαν στη χώρα μας στις αρχές της δεκαετίας του
1990 από τις πρώην Λαϊκές Δημοκρατίες (Αλβανία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Πολωνία
κ.ά.). Η εγκατάσταση μεταναστών συνεχίστηκε την δεκαετία του 2000, με νέο
μεταναστευτικό κύμα, κυρίως από χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Σήμερα η Κυψέλη συγκεντρώνει ένα από τα
μεγαλύτερα ποσοστά μεταναστών στην Αθήνα, που συνθέτουν το νέο πολύχρωμο και
πολυπολιτισμικό πρόσωπό της.
Παραμένει μια γειτονιά με πολλά προβλήματα όπως η
υψηλή οικοδομική πυκνότητα, η έλλειψη ελεύθερων χώρων και χώρων στάθμευσης, η
συσσώρευση οχλουσών χρήσεων αναψυχής, η εγκληματικότητα και η
ανεπάρκεια υποδομών. Η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών, η φτώχεια και τα
οξυμένα κοινωνικά προβλήματα συνέβαλαν στην περαιτέρω ποιοτική υποβάθμιση της
ζωής των κατοίκων της.
Ωστόσο, είναι μια από τις πιο παλιές και ιστορικές περιοχές της Αθήνας με σημαντικό αριθμό κτιρίων διαφόρων εποχών και αρχιτεκτονικών ρυθμών, τα οποία είναι άξια διατήρησης και αξιοποίησης. Πολλά από αυτά φέρουν την υπογραφή σπουδαίων αρχιτεκτόνων, όπως ο Θουκυδίδης Βαλεντής, ο Βασίλειος Τσαγρής, ο Αλέξανδρος Νικολούδης, ο Κώστας Κιτσίκης, ο Λεωνίδας Μπόνης κ.ά.
Επίσης, σε πολλά σημεία της Κυψέλης υπάρχει ακόμα κάτι
από τον αέρα της αθηναϊκής γειτονιάς των μεταπολεμικών χρόνων. Οι πεζόδρομοι
της Αγίας Ζώνης και της Φωκίωνος Νέγρη, η πλατεία Κυψέλης και Αγίου Γεωργίου
σφύζουν από κίνηση και ζωή και αποτελούν στέκι για Κυψελιώτες και όχι μόνο.
ΠΗΓΕΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου