8ο Γυμνάσιο και 8ο ΓΕΛ Αθηνών (Διδακτήρια M. K. Νομικός)

Ένα σχολικό συγκρότημα της Αθήνας με μεγάλη ιστορία

 

της Μαριάνθης Μπέλλα

Το κληροδότημα του Μιχαήλ Νομικού

Ο ευεργέτης των Διδακτηρίων Νομικού, Μιχαήλ Νομικός γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αμοργό. Μετανάστευσε στην Αίγυπτο, όπου εργάστηκε ως δημοσιογράφος, ιδιοκτήτης τυπογραφείου και εκδότης της ελληνικής εφημερίδας «Κάϊρον». Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα το 1882, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και αγόρασε ακίνητο επί της οδού Μενάνδρου και Βηλαρά και κτήμα 7.000 τ.μ. στην περιοχή Πατησίων όπου έκτισε την έπαυλή του.

Πριν πεθάνει, τον Μάιο του 1900,  κληροδότησε στον Δήμο Αθηναίων ολόκληρο το κτήμα του στα Πατήσια με τον όρο «να ιδρύση εν τω κτήματι τούτω οιαδήποτε σχολεία αρρένων και θηλέων, κατά το νεώτατον σύστημα, εις τα οποία να τεθεί το όνομα Μιχαήλ Κ. Νομικός». Οι δαπάνες συντήρησής τους θα καλύπτονταν από τα εισοδήματα του ακινήτου της οδού Μενάνδρου και Βηλαρά. 

  

Το πρώτο υπαίθριο σχολείο στην Ελλάδα

Την άνοιξη του 1916 λειτούργησε στο κτήμα Νομικού το πρώτο υπαίθριο σχολείο στην Ελλάδα, μετά από πρόταση του Εμμανουήλ Λαμπαδάριου, υγιεινολόγου και προϊσταμένου της σχολικής υγιεινής του υπουργείου Παιδείας.

Σκοπός της λειτουργίας του ήταν η αποκατάσταση και ενίσχυση της υγείας των επίνοσων παιδιών με την παραμονή στην ύπαιθρο, την επίδραση του ήλιου και του καθαρού αέρα, την υγιεινή διατροφή και την λογική κατανομή της διανοητικής εργασίας. Επρόκειτο για ημερήσιο δημοτικό σχολείο, τριτάξιο, στο οποίο οι μαθητές παρέμεναν όλη την ημέρα, διατρέφονταν και εκπαιδεύονταν κατά το σύστημα της υπαίθριας διδασκαλίας. Στο σχολείο αυτό φοίτησαν 50 αγόρια και κορίτσια (χοιραδικά, αδύνατα, καχεκτικά) από διάφορα δημοτικά σχολεία της Αθήνας, τα οποία επελέγησαν από τον ίδιο τον Λαμπαδάριο. 

Δυστυχώς το σχολείο λειτούργησε μόνο δύο μήνες, έως τον Ιούλιο του 1916, παρά τα καλά αποτελέσματα που απέφερε στην υγεία των μαθητών (αύξηση του σωματικού βάρους και βελτίωση της φυσικής τους κατάστασης). Η διακοπή της λειτουργίας του οφείλεται κυρίως στο υψηλό κόστος των εγκαταστάσεών του (παραπηγμάτων και προστατευτικών υπόστεγων) μέσα στις δύσκολες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες της περιόδου.

 

Η ανέγερση των Διδακτηρίων Νομικού 

Το σχολικό συγκρότημα των Διδακτηρίων Νομικού θεμελιώθηκε το 1926 και ολοκληρώθηκε το 1931, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γεωργίου Πάντζαρη, που προέβλεπαν τη δημιουργία δύο Δημοτικών σχολείων και δύο Γυμνασίων με ειδικούς χώρους που θα εξυπηρετούσαν τις νέες τάσεις της παιδαγωγικής: εργαστήρια φυσικής, χημείας, ξυλουργικής και χειροτεχνίας, θέατρο με σκηνή, αυλαία και παρασκήνια, υπόστεγο γυμναστήριο, σχολικά λουτρά, μεγάλο προαύλιο χώρο, μαγειρείο και αποθήκες τροφίμων. Το έργο κόστισε 13.333.000 δραχμές και είχε όγκο 27.522 κυβικά μέτρα.

Στο συγκρότημα μεταφέρθηκε το Η΄ Γυμνάσιο αρρένων Αθηνών που ως τότε στεγαζόταν σε σχολικό κτήριο της οδού Επτανήσου στην Κυψέλη. Οι πρώτοι μαθητές εντυπωσιάστηκαν από το νεόδμητο σχολείο και το περιέγραφαν ως το «μεγαλύτερο, ωραιότερο και τελειότερο σχολείο της Αθήνας» (Μοσχωνάς, 2008).

 

Ο μικρός ναός των Ταξιαρχών

Το 1934 αποφασίστηκε να κτιστεί μέσα στον αύλειο χώρο του συγκροτήματος ένας μικρός ναός για τον εκκλησιασμό των μαθητών, σύμφωνα με την επιθυμία του ευεργέτη Μιχαήλ Νομικού. Τον σχεδιασμό του ανέλαβε ο αρχιτέκτονας Νικόλαος Μητσάκης, παλαιός απόφοιτος του Η΄Γυμνασίου Αθηνών. Πρόκειται για ένα απλό και πρωτοποριακό έργο εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής, το οποίο αγιογραφήθηκε από τον ζωγράφο Σπύρο Παπαλουκά.

Ο Μητσάκης είχε οραματιστεί «αντί κλειστού ναϊδρίου ιερόν προστέγασμα, βωμόν τρόπον τινά, ούτως ώστε να δύνανται οι 2.000 μαθητές να παρακολουθούν και να μετέχουν πραγματικώς της λειτουργίας». Ο Παπαλουκάς ιστόρησε στην κόγχη του ιερού την Πλατυτέρα σε φόντο σκούρο μπλε και πορφυρό και τον Παντοκράτορα, στην κεκλιμένη οροφή, σε κόκκινο μετάλλιο που υποβαστάζουν δύο άγγελοι σε μπλε φόντο.

Στη διάρκεια της Κατοχής το σχολείο επιτάχτηκε από Γερμανούς στρατιώτες οι οποίοι εγκατέστησαν τα μαγειρεία τους μέσα στον μικρό ναό και κάλυψαν, μάλλον για λόγους υγιεινής, με ασβέστη τις αγιογραφίες του Παπαλουκά.

Μετά τις περιπέτειες του πολέμου ο ναός επανήλθε στην πρωταρχική λειτουργία του χωρίς όμως να γίνει καμία κίνηση για την αποκατάσταση των αγιογραφιών. Το 2004 το Υπουργείο Πολιτισμού ανέλαβε την αποκάλυψη και συντήρηση των αγιογραφιών. Το έργο ολοκληρώθηκε το 2007, με εξαίρεση την παράσταση της Πλατυτέρας στην κόγχη του ιερού που καταστράφηκε από την υγρασία. 

Κάθε χρόνο στις 8 Νοεμβρίου, ημέρα εορτής των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ, τα σχολεία του συγκροτήματος τιμούν τη μνήμη του ευεργέτη τους. Μαθητές και εκπαιδευτικοί αλλά και κάτοικοι της περιοχής Πατησίων προσέρχονται στον μικρό ναό των Ταξιαρχών όπου τελείται επιμνημόσυνη δέηση για τον Μιχαήλ Νομικό και αρτοκλασία.

 

Το σχολείο στον Πόλεμο και την Κατοχή (1940-1944)

Στις 28 Οκτωβρίου του 1940 το Η΄ Γυμνάσιο διέκοψε τη λειτουργία του λόγω της κήρυξης του πολέμου και πολλοί εκπαιδευτικοί του στρατεύτηκαν και πολέμησαν στο αλβανικό μέτωπο. Λίγο αργότερα, το Νοέμβριο 1940, στο κτήριο εγκαταστάθηκε βρετανικό εκστρατευτικό σώμα εφοδιασμού και το σχολείο μετατράπηκε σε αποθήκη υλικών του αγγλικού στρατού.

Την περίοδο της Κατοχής το κτήριο επιτάχτηκε από τους Γερμανούς. Στην αρχή επετράπη η λειτουργία του σχολείου σε ένα τμήμα του συγκροτήματος, αργότερα όμως χρησιμοποιήθηκε ολόκληρο το κτήριο για τη στέγαση Γερμανών στρατιωτών και την αποθήκευση πολεμικού υλικού. Τα μαθήματα του σχολείου συνεχίστηκαν σε διάφορα κτήρια της περιοχής (κτήριο των Ουνιτών της οδού Αχαρνών, σχολή «Βιταλάκη», Λεόντειος Σχολή).  

Μετά την απελευθέρωση και κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών το  σχολικό συγκρότημα και ο μικρός ναός των Ταξιαρχών υπέστησαν σημαντικές ζημιές από τα πυρά των αντιπάλων. Μετά το 1945 έγιναν συστηματικές προσπάθειες για την επισκευή και αποκατάσταση του σχολείου με σκοπό την άμεση επαναλειτουργία του.

 

Οι διάσημοι καθηγητές και απόφοιτοι

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 το Η΄ Γυμνάσιο ακολούθησε την ακμή της περιοχής των Πατησίων, που κατοικήθηκαν από μικροαστικά και μεσοαστικά στρώματα. Ο αριθμός των μαθητών του αυξανόταν συνεχώς με αποκορύφωμα το έτος 1960, που υπερέβη τους 1000 (το αριθμητικά μικρότερο τμήμα είχε 50 μαθητές και το μεγαλύτερο 120).

Στο Η΄ Γυμνάσιο Αθηνών δίδαξαν σημαντικοί εκπαιδευτικοί όπως: οι καθηγητές της Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Γεώργιος Μέγας και Δημήτριος Λουκάτος, ο ιστορικός του νεοελληνικού θεάτρου και ιδρυτής του θεατρικού μουσείου Γιάννης Σιδέρης, ο καθηγητής Θρησκειολογίας Νίκος Καλογερόπουλος, ο φιλόλογος και πανεπιστημιακός Ιωάννης Ξυροτύρης, η συγγραφέας και καθηγήτρια ωδικής Λιλίκα Νάκου.

Επίσης, φοίτησαν πολλές προσωπικότητες με σημαντική προσφορά στην πολιτική, κοινωνική και πνευματική ζωή του τόπου όπως: ο πρωθυπουργός–Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Δημήτρης Ροντήρης, ο ποιητής Ανδρέας Εμπειρικός, ο φιλόσοφος-οικονομολόγος Κορνήλιος Καστοριάδης, ο λογοτέχνης-ακαδημαϊκός Άγγελος Τερζάκης, ο σκηνοθέτης–παραγωγός Φιλοποίμην Φίνος, ο συγγραφέας–ακαδημαϊκός Τάσος Αθανασιάδης, ο συγγραφέας–σκηνοθέτης Αλέκος Σακελλάριος, ο ζωγράφος-θεατρικός συγγραφέας Χρύσανθος Μποσταντζόγλου (Μποστ), ο ηθοποιός Τάκης Μηλιάδης, ο αξιωματικός–τ. υπουργός Ιωάννης Χαραλαμπόπουλος, ο σκηνοθέτης Γρηγόρης Γρηγορίου, ο τραγουδιστής Δημήτρης Μητροπάνος, ο συνθέτης-τ. υπουργός Θάνος Μικρούτσικος, ο ηθοποιός Αντώνης Καφετζόπουλος, ο βουλευτής-τ. υπουργός Χρήστος Παπουτσής, η μεσόφωνος-καθηγήτρια του Ωδείου Αθηνών Κική Μορφονιού, η τραγουδίστρια-τ. βουλευτής Μαρία Φαραντούρη, ο δημοσιογράφος Νίκος Ευαγγελάτος, ο ηθοποιός Γιάννης Ζουγανέλης, η δημοσιογράφος Κατερίνα Δασκαλάκη και πολλοί άλλοι.

 

91 χρόνια συνεχούς λειτουργίας (1930-2021)

Το συγκρότημα Νομικού συμπληρώνει φέτος 91 χρόνια συνεχούς λειτουργίας προσφέροντας εκπαίδευση και αγωγή στα παιδιά των Πατησιών. Στεγάζει 5 σχολεία: το 8^ο Γυμνάσιο και 8^ο ΓΕΛ Αθηνών, το 1^ο Εσπερινό Γυμνάσιο και 1^ο Εσπερινό Λύκειο Αθηνών και το 6ο Ειδικό Νηπιαγωγείο Αθηνών.

Ο αύλειος χώρος του χρησιμοποιείται για τη φιλοξενία εκδηλώσεων των σχολείων του συγκροτήματος, του δραστήριου συλλόγου αποφοίτων, καθώς και πολιτιστικών ομάδων των κατοίκων της περιοχής. Λειτουργεί επίσης ως ελεύθερος χώρος για παιχνίδι και αθλητικές εκδηλώσεις των παιδιών των Κάτω Πατησίων.