Πλατεία Αμερικής

 

Ιστορικός περίπατος

 

της Μαριάνθης Μπέλλα

Ονομασία 

Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, η πλατεία Αμερικής ήταν εξοχική περιοχή με αραιή δόμηση. Αρχικά ονομαζόταν ανεπίσημα πλατεία Ανθεστηρίων, γιατί οι Αθηναίοι πήγαιναν εκεί κάθε Πρωτομαγιά για να «πιάσουν το Μάη». Το ιπποκίνητο τραμ έκανε τέρμα στη συμβολή των οδών Πατησίων και Σπάρτης. 

Το 1887 υπήρχε ένα μικρό καφενείο, στην αδιαμόρφωτη ακόμα πλατεία, στο οποίο σύχναζε μια παρέα Αθηναίων που δήλωναν εκ πεποιθήσεως άγαμοι. Μόνο ένας από αυτούς, ο Γεώργιος Περπινιάς, την Άνοιξη του 1887, αποσκίρτησε και παντρεύτηκε. Όταν όμως κατάλαβε πως η γυναίκα του ήταν δύστροπη, τη φόρτωσε σε ένα κάρο μαζί με όλα τα υπάρχοντά της, την έστειλε πίσω στους γονείς της και  επανήλθε δριμύτερος στην παρέα των άγαμων φίλων του, στην πλατεία. 

Την ίδια εποχή η φεμινίστρια Καλλιρρόη Παρρέν πρότεινε με άρθρο της στην Εφημερίδα των Κυριών να ψηφισθεί στη Βουλή νόμος που να φορολογεί όλους τους άγαμους άνδρες από τριάντα χρονών και πάνω. Θεωρούσε ότι "Ο άγαμος δεν δύναται να θεωρηθή ούτε ως πολίτης αγαθός και τέλειος, αλλ' ούτ' ως άνθρωπος εκπληρών τον τε κοινωνικόν και φυσικόν αυτού προορισμόν". Επισήμαινε επίσης ότι ο γυναικείος πληθυσμός υπερτερούσε αριθμητικά έναντι του ανδρικού και υπήρχαν πολλές γυναίκες που ήθελαν να παντρευτούν, αλλά δεν έβρισκαν γαμπρούς. 

Εφημερίς των Κυριών, 8/3/1887

Η πλατεία μέχρι τότε δεν είχε επίσημο όνομα. Ονομάστηκε πλατεία Αγάμων στις αρχές της δεκαετίας του 1890, όταν έγινε τόπος διαμαρτυρίας των αγάμων λίγο πριν την πτώχευση του 1893, όταν το κράτος επιχείρησε για πρώτη φορά να τους φορολογήσει υπολογίζοντας πως θα αύξανε κατά πολύ τα έσοδά του και θα καταπολεμούσε το δημογραφικό πρόβλημα[1].Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, η πλατεία Αγάμων πήρε την ονομασία αυτή γιατί εκεί σύχναζαν ανύπαντρα ζευγάρια.

Η σημερινή ονομασία, πλατεία Αμερικής, δόθηκε το 1927 «προς τιμήν των ΗΠΑ, για τον φιλελληνισμό που επέδειξαν οι κάτοικοί τους», σύμφωνα με την Πράξη Ονοματοθεσίας του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων.

Η συνοικία πλατεία Αμερικής πήρε το όνομά της από την πλατεία γύρω από την οποία αναπτύχθηκε και γνώρισε μέρες ακμής στις δεκαετίες του 1950 και 1960.

 Σύντομο ιστορικό

Η περιοχή της πλατείας Αμερικής στις αρχές του 20ού αιώνα ήταν προάστιο που απείχε δύο χιλιόμετρα από την Ομόνοια με διάσπαρτες επαύλεις όπου κατοικούσαν γνωστές αθηναϊκές οικογένειες.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 κατασκευάστηκαν οι πρώτες πολυκατοικίες του μοντέρνου κινήματος, οι οποίες ήταν διώροφες ή τριώροφες, λιτές και απαλλαγμένες από τους καθιερωμένους ως τότε κανόνες του νεοκλασικισμού. Τα διαμερίσματά τους ήταν άνετα, λειτουργικά, φωτεινά και άριστα εξοπλισμένα. Η περιοχή κατοικήθηκε κυρίως από την εύπορη μεσαία τάξη και μετατράπηκε σταδιακά σε κόμβο που συνέδεε τα Πατήσια με το κέντρο της πόλης.

Τις δεκαετίες του 1950 και 1960 η περιοχή εξελίχτηκε σε μεγάλη αστική γειτονιά και γνώρισε μέρες ακμής. Τα ακάλυπτα οικόπεδα κτίστηκαν, οι παλιές μονοκατοικίες κατεδαφίστηκαν και στη θέση τους υψώθηκαν πολυκατοικίες του μεταπολεμικού μοντερνισμού, με πέντε ή έξι ορόφους, με μεγάλα, άνετα και ακριβά διαμερίσματα. Κατοικήθηκαν από την ανερχόμενη αστική τάξη (επιχειρηματίες, ανώτερους κρατικούς λειτουργούς, γιατρούς, δικηγόρους, διανοούμενους, καλλιτέχνες). Γύρω από την πλατεία άνοιξαν εμπορικά καταστήματα, ζαχαροπλαστεία, κινηματογράφοι κέντρα διασκέδασης και θέατρα που προσέλκυαν πολύ κόσμο. Εξάλλου, πολύ κοντά βρισκόταν η περίφημη Φωκίωνος Νέγρη, γνωστή για τη νυχτερινή ζωή της που συγκέντρωνε καλλιτέχνες, κοσμικούς και φυσικά νεαρόκοσμο από όλη την Αθήνα[2].

Μεταπολεμική πολυκατοικία στη βόρεια πλευρά της πλατείας

Ακρόπολις, 27/12/1952

"Προ πλατ. Αγάμων 2 ρετιρέ των 3 και 4 κυρ. δωμ. δραχ.150 και 200 εκατ."

Εστία, 2/10/1952

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, η περιοχή είχε ήδη κορεστεί οικοδομικά και τα προβλήματά της είχαν αυξηθεί σημαντικά (νέφος, έλλειψη ελεύθερων χώρων και χώρων στάθμευσης, κυκλοφοριακό, ηχορύπανση). Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 πολλοί κάτοικοι, δυσαρεστημένοι από τα προβλήματα και την υποβάθμιση της γειτονιάς τους, μετακινήθηκαν προς τα βόρεια και νότια προάστια αναζητώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Άλλοι, ηλικιωμένοι κυρίως, επέλεξαν να μην την εγκαταλείψουν για πολλούς λόγους (εγγύτητα με το κέντρο, καλή συγκοινωνία, μεγάλη προσφορά υπηρεσιών, συναισθηματικό δέσιμο). Την ίδια εποχή, λόγω έλλειψης ζήτησης, άρχισε η πτώση των αξιών των ακινήτων, τα οποία προσέλκυσαν φτωχότερους κατοίκους και οικονομικούς μετανάστες, από βαλκανικές κυρίως χώρες, που έφθασαν στη χώρα μας στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Η περιοχή σταδιακά άλλαζε φυσιογνωμία και χαρακτήρα. Την δεκαετία του 2000 συνεχίστηκε η εγκατάσταση μεταναστών, κυρίως από χώρες της Αφρικής και της Ασίας, με διαφορετικές συνήθεις και κουλτούρες. Σήμερα συγκεντρώνει ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά μεταναστών στην Αθήνα που συνθέτουν ένα νέο πολυεθνικό και πολυπολιτισμικό περιβάλλον. 

Η οικονομική κρίση της δεκαετίας του 2010, η φτώχεια και τα οξυμένα κοινωνικά προβλήματα συνέβαλαν στην περαιτέρω ποιοτική υποβάθμιση της ζωής των κατοίκων της. Ωστόσο, παραμένει μια από τις πιο παλιές και ιστορικές περιοχές της Αθήνας με σημαντικό αριθμό κτιρίων διαφόρων εποχών και αρχιτεκτονικών ρυθμών (νεοκλασικισμού, εκλεκτικισμού, αρ ντεκό, μπαουχάουζ, μεταπολεμικού μοντερνισμού), που φέρουν την υπογραφή σπουδαίων αρχιτεκτόνων (Δούρας, Νικολαΐδης, Λαζαρίδης, Σιμόπουλος κ.ά.). Περπατώντας στην περιοχή μπορεί κανείς να αφουγκραστεί την ιστορία που κρύβουν οι δρόμοι και τα κτίρια (κατοικίες, χώροι τέχνης και πολιτισμού, καταστήματα, σχολεία κ.λπ.) και να φανταστεί τη ζωή των κατοίκων κατά τον περασμένο αιώνα. 

Το τελευταίο διάστημα το σκηνικό έχει αρχίσει να αλλάζει, με την Αθήνα να γίνεται δημοφιλής τουριστικός προορισμός. Η περιοχή συγκεντρώνει τις προτιμήσεις αρκετών Ευρωπαίων και Αμερικανών που αναζητούν κατοικία σε κεντρικές περιοχές της Αθήνας, αλλά και ψηφιακών νομάδων από ευρωπαϊκές χώρες που εργάζονται από απόσταση και αναζητούν προσιτή στέγη. Οι ενέργειες του Δήμου και διαφόρων οργανισμών συνετέλεσαν στο να γίνει η περιοχή πιο προσβάσιμη σε όλους, πιο καθαρή, πιο καλά φωτισμένη και πιο ασφαλής, έτοιμη να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις[3].

 

Η πλατεία

Περιβάλλεται από τις οδούς Πατησίων, Μηθύμνης, πλατείας Αμερικής και Σπάρτης. Στο κέντρο της πλατείας βρίσκεται ένα μαρμάρινο συντριβάνι, έργο πιθανότατα του γλύπτη Θωμά Θωμόπουλου. Η σύνθεση αποτελείται από τέσσερις γλυπτές μορφές παιδιών που φυσάνε μέσα σε κοχύλια που κρατούν με τα δύο τους χέρια. Το συντριβάνι αυτό, μαζί με άλλα παρόμοια, βρισκόταν στο «Παλατάκι» στο Χαϊδάρι και αγοράστηκε το 1962 από το Δήμο Αθηναίων. Ένα παρόμοιο συντριβάνι κοσμεί την πλατεία Αργεντινής Δημοκρατίας, στη λεωφόρο Αλεξάνδρας[4].

 

Στη νότια πλευρά της πλατείας υπήρχε ο περίφημος κινηματογράφος «Άττικα» που λειτούργησε σχεδόν 50 χρόνια, με μεγάλη πλατεία και εξώστη με θεωρεία σε όλο το μήκος της αίθουσας, κόκκινα βελούδινα καθίσματα και ποιοτικές ξένες ταινίες. Το 2007 κατεδαφίστηκε και στη θέση του έκτοτε δεν  κατασκευάστηκε τίποτα καινούριο.

Ελευθερία, 27/12/1960

Ελευθερία, 29/9/1962

Απέναντι από την πλατεία, Πατησίων και Τενέδου, υπήρχε το γνωστό ζαχαροπλαστείο του Κανδηλώρου με ποιοτικά γλυκά, που ήταν στέκι συνάντησης κοσμικών Αθηναίων. Στη απέναντι γωνία, Σπάρτης και Πατησίων, ανεγέρθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1950 μια από τις πρώτες πολυκατοικίες του Λαχείου των Συντακτών. Στο ισόγειό της στεγάστηκε το ζαχαροπλαστείο Παυλίδη, που έβγαζε τραπεζάκια στην Πατησίων και σέρβιρε πάστες και φραπέ.

 Οδός Μηθύμνης

Μάντρα του Αττίκ (Μηθύμνης 20). Ήταν ένας καλλιτεχνικός όμιλος που αποτελούνταν από τραγουδιστές, μίμους και κονφερανσιέ. Δημιουργήθηκε τον Αύγουστο του 1930 από τον συνθέτη Κλέωνα Τριανταφύλλου (γνωστό ως Αττίκ). Αρχικά στεγάστηκε σε μία μάντρα στην οδό Μηθύμνης 20, κάτω από την πλατεία Αγάμων, την οποία υπέδειξε στον Αττίκ, όπως διηγήθηκε ο ίδιος επί σκηνής, ένας αστυφύλακας. Σε δεκατρείς μόλις μέρες, ο Αττίκ κατασκεύασε μια μικρή ξύλινη σκηνή, έβαλε διάφορες επιγραφές, όπως «Αγαπάτε τα ζώα, τον Αττίκ και αλλήλους», «Παρακαλείσθε να φέρεσθε με τον προσήκοντα σεβασμόν προς τον φορατζήν» και ξεκίνησε τις παραστάσεις του. Το πρόγραμμα με τα παλιά και τα νέα τραγούδια του Αττίκ, τις έξυπνες ατάκες και το χιούμορ του, άρεσε πολύ στον κόσμο που γέμιζε κάθε βράδυ ασφυκτικά τη Μάντρα. Από τη σκηνή της πέρασαν γνωστά ονόματα της καλλιτεχνικής ζωής (Μαρίκα Φιλιππίδου, Δημήτρης Ευαγγελίδης, Παντελής Χορν και ο μικρός γιός του Δημήτρης Χορν), πολλές γνωστές τραγουδίστριες (Δανάη, Καλή Καλό, Πάολα, Κάκια Μένδρη, Καίτη Ντιριντάουα) και δημιουργήθηκε μια γενιά κονφερανσιέ (Ορέστης Λάσκος, Μίμης Τραϊφόρος, Χρήστος Πύρπασος). Ο όμιλος της Μάντρας κάθε καλοκαίρι εμφανιζόταν στην Αθήνα και κάθε χειμώνα περιόδευε στην επαρχία μέχρι το 1938, που εγκαταστάθηκε μόνιμα στην ταβέρνα «Μονμάρτη» (Αχαρνών και Ηπείρου) και συνέχισε να δίνει παραστάσεις μέχρι την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου το 1940. Η Μάντρα ολοκλήρωσε τον κύκλο της ζωής της το 1944, με τον θάνατο του Αττίκ[5].

Έθνος, 8/7/1932

Έθνος, 16/7/1932

Aίθουσα Tέχνης «αγκάθι – κartάλος» (Μηθύμνης 12). Ξεκίνησε το 1976 στο ισόγειο ενός παλιού κτιρίου Μηθύμνης και Επτανήσου, με σκοπό την παρουσίαση έργων καταξιωμένων αλλά και νέων καλλιτεχνών. Όλα αυτά τα χρόνια οργανώθηκαν και παρουσιάστηκαν πάνω από 300 ατομικές εκθέσεις ζωγράφων και γλυπτών (Mίνου Aργυράκη, Σπύρου Bασιλείου, Μποστ, Aργυρώς, Yβόννης Συρμοπούλου, Hλία Δελλόγλου κ.ά.). Στο πλαίσιο των εικαστικών οργανώθηκαν μουσικές και λογοτεχνικές εκδηλώσεις, καθώς και εκδόσεις πολλών γνωστών ζωγράφων όπως των: Mυταρά, Tσαρούχη, Zούνη, Kαρά, Φασιανού κ.ά.[6].

Αρχείο Ιστορίας και Τέχνης - πρώην Αρχείο Πολέμου (Μηθύμνης 36). Στεγάζει την ιδιωτική συλλογή βιβλίων, περιοδικών και άλλου έντυπου και οπτικοακουστικού υλικού, ντοκιμαντέρ, φωτογραφιών και στρατιωτικών μοντέλων του Ανδρέα Φρέρη και της Αναμπελλας Λέβιν-Φρέρη. Η συλλογή σχετίζεται με κάθε όψη του πολέμου, εστιάζεται όμως στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το Αρχείο είναι ανοικτό σε όλο το ενήλικο κοινό με ιστορικά ενδιαφέροντα. Η επίσκεψη είναι εφικτή κατόπιν συνεννόησης με το προσωπικό του Αρχείου[7].

Φροντιστήριο Ελληνικών Σπουδών Ρένου Ηρ. Αποστολίδη (Μηθύμνης 40α και 48). Ήταν φροντιστήριο του φιλόλογου και συγγραφέα Ρ. Αποστολίδη ο οποίος παρέδιδε μαθήματα αρχαίων ελληνικών, τεχνικής των εκθέσεων και μεθοδικής της νεοελληνικής έκφρασης σε τελειόφοιτους γυμνασίου, υποψηφίους Ανωτάτων Σχολών, φοιτητές και μετεκπαιδευόμενους της Φιλολογίας. Παράλληλα λειτουργούσε το Νεοελληνικόν Επιμελητήριον Ηρακλή και Ρένου Αποστολίδη (Μηθύμνης 40α), που αναλάμβανε εξειδικευμένη επεξεργασία επιστημονικών συγγραμμάτων, διατριβών, μελετών, δοκιμίων, άρθρων, ανακοινώσεων, καθώς και εκδοτική και τυπογραφική επιμέλεια βιβλίων, περιοδικών, διαφημιστικών και τουριστικών εντύπων κ.λπ.

Οδός Σπάρτης

Θερινός κινηματογράφος Γκλόρια (Σπάρτης 4) που άνοιξε το 1931 και κατά καιρούς λειτουργούσε και ως θέατρο (1941, 1943, 1950, 1955-1957). Το 1941 φιλοξένησε τον θίασο Μιράντας Μυράτ - Γιώργου Παππά που ανέβασε το έργο «Μια του κλέφτη» του Δημήτρη Ιωαννόπουλου. Σήμερα είναι κατεδαφισμένος.

Ψηφιοποιημένες συλλογές ΕΛΙΑ 

Έθνος, 1/10/1954

Μεταπολεμική πολυκατοικία (Σπάρτης και Πατησίων 167Α) οικοδομήθηκε από το Λαχείο των Συντακτών στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Στο ισόγειο στεγαζόταν το ζαχαροπλαστείο Παυλίδη και από το 1968 μέχρι σήμερα το κατάστημα ανδρικών ρούχων Γιαννακόπουλος.

Μεσοπολεμική τριώροφη πολυκατοικία (Σπάρτης 11) της οικογενείας Χρ. Γιανναρά. Καλοσυντηρημένη με χαρακτηριστικά το έρκερ και την σφυρήλατη εξώθυρα. Πιθανόν έργο του Νικ. Νικολαΐδη.

Μοντέρνα πολυκατοικία (Σπάρτης 13 και Μοσχονησίων) της δεκαετίας του 1930 με χαρακτηριστικά τους φεγγίτες, τα έρκερ και τους περίτεχνους εξώστες. Αρχιτέκτονας πιθανόν ο Εμμ. Λαζαρίδης.

Οικία Μ. Καραγάτση (Σπάρτης 14). Διώροφη εκλεκτικιστική προπολεμική κατοικία όπου κατοικούσε ο συγγραφέας Μ. Καραγάτσης με τη σύζυγό του Νίκη και την κόρη τους Μαρίνα, από το 1940 μέχρι το 1954. Εδώ έγραψε τα έργα: Κίτρινος Φάκελος, Μπουρίνι, Ο Μεγάλος Ύπνος καθώς και τις θεατρικές κριτικές που δημοσίευε στην εφημερίδα Η Βραδυνή. Στα χρόνια της Κατοχής, κάθε Παρασκευή, το σπίτι μετατρεπόταν σε φιλολογική εστία για συγγραφείς και ποιητές της γενιάς του '30 (Θεοτοκάς, Εμπειρίκος, Ελύτης, Βενέζης, Κατσίμπαλης κ.ά.). Στο κτίριο αυτό ο εξόριστος Μ. Λουντέμης βρήκε καταφύγιο την παραμονή των Χριστουγέννων του 1945, ενώ ο Γιάννης Τσαρούχης υποδύθηκε με μελοδραματισμό «μια Φραντσέσκα Μπερτίνι». Το 1946 η ταράτσα και τα δωμάτια του σπιτιού μετατράπηκαν σε στούντιο από τον ίδιο τον Καραγάτση για τα γυρίσματα της αντιστασιακής ταινίας του «Καταδρομή στο Αιγαίον», μιας φιλόδοξης παραγωγής με καλούς ηθοποιούς (Λάμπρο Κωνσταντάρα, Ελένη Χατζηαργύρη, Χριστόφορο Νέζερ, Γιώργο Φούντα, Μάνο Κατράκη), που όμως δεν έγινε ούτε εμπορική ούτε καλλιτεχνική επιτυχία.

Η Ελλάς, 8/10/1945

Πολύ αργότερα, στο ισόγειο του κτιρίου στεγάστηκε η μουσική ταβέρνα "Αρχοντόσπιτο" (από το 1990 μέχρι και το 2011) και από το 2012 μέχρι σήμερα ο πολιτιστικός πολυχώρος «Αλεξάνδρεια» που οργανώνει θεατρικές και μουσικές εκδηλώσεις. Το όνομά του οφείλεται στην αλεξανδρινή καταγωγή του εμπνευστή του, ηθοποιού Βασίλη Βλάχου, ο οποίος έχει ιδρύσει και την ομώνυμη καλλιτεχνική εταιρεία.

Οδός Λευκωσίας 

Πολυκατοικία Ζαρζαβατσάκη (Λευκωσίας 1 και Σπάρτης). Εξαώροφη πολυκατοικία του μοντέρνου  κινήματος με στοιχεία αρχιτεκτονικής art  deco. Πιθανώς είναι έργο του Εμμ. Λαζαρίδη ή του Νικ. Νικολαΐδη. Εντυπωσιακή είναι η σφυρήλατη εξώθυρα και η μαρμάρινη είσοδος[8].

Μέγαρον Σεϊλόν (Λευκωσίας 9). Ανεγέρθηκε το 1935 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αχιλλέα Σιμόπουλου. Ακολουθεί το ρεύμα της αρ ντεκό, ιδιαίτερα στην είσοδο και στα μπαλκόνια.

Roi Mat (Λευκωσίας 5). Είναι ένα από τα πιο παλιά μπιλιαρδάδικα της Αθήνας. Λειτουργεί από το 1974 με διεύθυνση του Ν. Αποστολέρη. Στην πορεία εμπλουτίστηκε με τάβλι, σκακι, πιγκ πογκ, βελάκια, playstation.

Ο ναός του Αγίου Ανδρέα (Λευκωσίας 40) ιστορικό μνημείο του 16^ου αιώνα. Πρόκειται για το καθολικό μιας μικρής αλλά ακμάζουσας και πολυπληθούς γυναικείας μονής, που ήταν μετόχι της κεντρικής μεγάλης μονής της Αγίας Φιλοθέης της Αθηναίας. Στο εσωτερικό του ναού, μπροστά στο τέμπλο, σώζεται η κολώνα, όπου λέγεται ότι η Αγία Φιλοθέη δέθηκε και μαστιγώθηκε από τους Τούρκους. Μετά τον μαρτυρικό θάνατό της ενταφιάστηκε στη δεξιά πλευρά του ιερού βήματος του ναού, ενώ πολύ αργότερα το σκήνωμά της μεταφέρθηκε στη Μητρόπολη Αθηνών, όπου φυλάσσεται σε ασημένια λάρνακα μέχρι σήμερα.

Ο ναός αναστηλώθηκε το 1942, μέσα σε τρία χρόνια, από τον αρχιτέκτονα Αναστάσιο Ορλάνδο, παρά τα προσκόμματα που προέβαλαν οι αρχές Κατοχής. Το 1952 αγιογραφήθηκε από τον Φώτη Κόντογλου μέσα σε εννέα μήνες. Όπως έλεγε ο ίδιος, σκοπός του ήταν να δημιουργήσει αγιογραφίες «μετά πόθου και περισσής επιμελείας, ώστε ο ναός να καταστεί πρότυπον συγχρόνου βυζαντινής αγιογραφήσεως».

Το 1997 πολύ κοντά στο ναό, στην οδό Ιβήρων 6-8, δημιουργήθηκε γυναικείο μοναστήρι, που ονομάστηκε «Παναγία των Βρυούλων», με την άδεια του αρχιεπισκόπου Σεραφείμ και την επιστασία του Μικρασιάτη Γαβριήλ Τσάφου, εφημέριου του ναού του Αγίου Ανδρέα.

Πεταλούδα (Λευκωσίας 13). Ήταν κέντρο διασκέδασης με μεγάλη ορχήστρα και γνωστούς τραγουδιστές. Σήμερα είναι κλειστό.

Ελευθερία, 24/12/1964

Κινηματογράφος Ατενέ (Λευκωσίας 41-43). Μεγάλης χωρητικότητας θερινός κινηματογράφος με θεωρεία στο πλάι. Λειτούργησε από το 1965 ως το 2003. Παρέμεινε κλειστό ως το 2021 οπότε επαναλειτούργησε ως σινεφίλ στέκι προβάλλοντας επανεκδόσεις εξαιρετικών ταινιών σε υψηλή ποιότητα εικόνας και ήχου. Φιλοξενεί όμως και άλλες χρήσεις όπως μουσικές βραδιές, εκδηλώσεις, θεατρικές παραστάσεις. Συνεχίζει τις προβολές και τους χειμερινούς μήνες για θεατές που αψηφούν το κρύο[9].

Οδός Μοσχονησίων

Διπλοκατοικία του μοντέρνου κινήματος (Μοσχονησίων 46) πρόσφατα ανακαινισμένη, με ενδιαφέρουσα προσθήκη ορόφου.

Θέατρο 28 (Μοσχονησίων 28). Ιδρύθηκε το 1992 από την Πόπη Μοντανάρη (1951-2000). Σήμερα είναι κλειστό.

Θέατρο Θυμέλη (Μοσχονησίων 32).

Αντιθέατρο-Μαρίας Ξενουδάκη (Μοσχονησίων 36). Ιδρύθηκε το 1981 από την ηθοποιό και σκηνοθέτη Μαρία Ξενουδάκη και παρουσίασε πρωτοποριακές παραστάσεις.  Απέκτησε νέα στέγη στο Studio Κυψέλης (Σπετσοπούλας 9 & Κυψέλης) του Γιώργου Λιβανού[10].

Θέατρο “Τέσσερις Εποχές – Γιάννης Μόρτζος” (Μοσχονησίων 36 και Σπάρτης). Στεγάζεται σε μεσοπολεμικό διώροφο κτίριο μεταβατικής μορφολογίας από τον εκλεκτικισμό στον μοντερνισμό. Το θέατρο δημιουργήθηκε από τον ηθοποιό Γιάννη Μόρτζο (συνεργάτη του Καρόλου Κουν και στελέχους του Θεάτρου Τέχνης) και παρουσίασε σημαντικές παραστάσεις (Ελευθέριος Βενιζέλος, Η δίκη του Σωκράτη, Εγώ η Μάρθα Φρόιντ, Η Γκιλοτίνα). Ο Μόρτζος απεβίωσε στις 24 Σεπτεμβρίου 2024.

Οδός Νιγρίτης

Είναι ένας μικρός δρόμος μεταξύ των παράλληλων οδών Θήρας και Αγαθουπόλεως με ενδιαφέροντα και καλοσυντηρημένα κτίρια σημαντικής αρχιτεκτονικής αξίας. Το κτίριο Θήρας και Νιγρίτης 7 είναι μεσοπολεμικό σε στυλ αρ ντεκό. Το όμορό του Νιγρίτης 5,  όπως και το κτίριο στην γωνία των οδών Νιγρίτης και Αγαθουπόλεως 20 είναι εκλεκτικιστικά της δεκαετίας του 1920.

Οδός Θήρας

Ο πύργος της πλατείας Αμερικής (Θήρας 54). Πρόκειται για κτίσμα με νεογοτθικό ύφος και στοιχεία φρουριακής αρχιτεκτονικής που κατασκευάστηκε το 1914 και είναι ιδιοκτησία της αρχοντικής κεφαλλονίτικης οικογένειας Τυπάλδου (Tipaldus), με ρίζες από τη Νάπολη της Ιταλίας. Το όνομα του αρχιτέκτονα που τον σχεδίασε είναι άγνωστο, αλλά μάλλον δεν πρόκειται για  Έλληνα. Την εποχή που κτίστηκε αποτελούσε πρότυπο εξοχικής βίλας και περιβαλλόταν από έναν κατάφυτο κήπο με ψηλά δέντρα και μεγάλους κάκτους. Κατοικήθηκε μέχρι το 1993 από τον Άγγελο και τη Ρόζα Τυπάλδου Ξυδιά. Από τότε παραμένει ακατοίκητος, αλλά στέκει στη θέση του όρθιος και περήφανος έχοντας αντέξει σεισμούς, καιρικά φαινόμενα, φθορά αλλά και εισβολές και λεηλασίες. Το 2008 χαρακτηρίστηκε διατηρητέος από το υπουργείο Περιβάλλοντος, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουν γίνει απόπειρες αποκατάστασης και ανακαίνισης.

Πλατεία Παύλου Μπακογιάννη  (Θήρας 31). Πρόκειται για πλατεία που βρίσκεται μεταξύ των οδών Θήρας και Αγαθουπόλεως. Στο κέντρο της υπάρχει μαρμάρινη πλάκα με την επιγραφή «Πλατεία Παύλου Μπακογιάννη» αφιερωμένη στη μνήμη του δημοσιογράφου και πολιτικού Παύλου Μπακογιάννη που δολοφονήθηκε από την οργάνωση «17 Νοέμβρη» το 1989.

Η πλατεία είχε παραμείνει για αρκετό διάστημα κλειστή στο κοινό, λόγω διάφορων γραφειοκρατικών προβλημάτων κι εκκρεμοτήτων μεταξύ του Δήμου Αθηναίων και της ΔΕΗ, στην οποία ανήκει ο χώρος πράσινου και το όμορο κτίριο Παύλου Μπακογιάννη, στο οποίο στεγάζεται η 6^η Δημοτική Κοινότητα του Δήμου Αθηναίων. Τελικά δόθηκε λύση και, η έκταση μισθώθηκε, έναντι χαμηλού ποσού, στον Δήμο Αθηναίων για τα επόμενα δέκα χρόνια. Ο χώρος καθαρίστηκε από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου, φυτεύτηκε με νέα φυτά και παραδόθηκε στους κατοίκους της περιοχής που χρειάζονται τόσο πολύ αυτή την ανάσα πράσινου[11].

Διώροφη εκλεκτικιστική μεσοπολεμική κατοικία (Θήρας 50 και Ιεροσολύμων).

Κινηματογράφος Μετροπόλ (Θήρας 18). Θερινός κινηματογράφος με καλές ξένες ταινίες. Αρχικά λειτουργούσε στην οδό Πατησιών 159 και είχε εκλεκτή πελατεία. Το 1976 μεταφέρθηκε στην οδό Θήρας 18 όπου παρέμεινε μέχρι το κλείσιμό του.

Εστία, 13/9/1952

Οδός Ιεροσολύμων

 

Μεσοπολεμική πολυκατοικία Bauhaus (Ιεροσολύμων 12 και Αγαθουπόλεως) με πρωτότυπο ημικυκλικό γωνιακό έρκερ.

19ο Γενικό Λύκειο Αθηνών (Θήρας 45-47 και Ιεροσολύμων). Συστεγάστηκε, από το 1977, με το 19ο Γυμνάσιο Αθηνών στα κτίρια του ιδιωτικού Ελληνοαγγλικού Κολλεγίου Γκιζελή (Α. Καμπάνη 11). Για πολλά χρόνια τα δύο σχολεία λειτουργούσαν σε διπλοβάρδια. Το 2006 το Λύκειο μεταφέρθηκε στο νεόδμητο κτίριο της οδού Θήρας και Ιεροσολύμων όπου στεγάζεται μέχρι σήμερα.

Οδός Σταυροπούλου

Μεταπολεμική πολυκατοικία (Σταυροπούλου 41 και Λ. Καραγιάννη) με μεγάλα περίτεχνα φωτιστικά εισόδου.

Πολυκατοικία Μπραδράβου (Σταυροπούλου 30). Τριώροφη μοντέρνα πολυκατοικία που κτίστηκε το 1936 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Βασ. Δούρα.

STUDIO New Star Art Cinema (Σταυροπούλου 33). Πρόκειται για τον πιο παλιό κινηματογράφο τέχνης της Αθήνας. Ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1967 σε αίθουσα της οδού Τρικόρφων (θέατρο Πορεία) και το 1972 μεταφέρθηκε στην νεόδμητη αίθουσα κοντά στην πλατείας Αμερικής. Έπαιξε, μαζί με την Αλκυονίδα, σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση μιας ολόκληρης γενιάς σινεφίλ, με πρωτοποριακές ταινίες μεγάλων δημιουργών, φθηνότερο φοιτητικό εισιτήριο και λειτουργία βιβλιοπωλείου. Έκλεισε από το 2005 ως το 2014 και μετατράπηκε σε χώρο συγκέντρωσης προτεσταντικής εκκλησίας. Από τον Δεκέμβριο του 2014 λειτουργεί και πάλι ως κινηματογράφος τέχνης.

Πολυκατοικία του μοντέρνου κινήματος (Σταυροπούλου και Καρπάθου 11), του 1938, με στοιχεία Bauhaus, καλοσυντηρημένη, με εντυπωσιακή σφυρήλατη εξώθυρα. Αρχιτέκτονας πιθανόν ο Νικ. Νικολαΐδης.

ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ (Σταυροπούλου 29 και Καρπάθου). Νεοκλασικό κτίριο που έως το 1974-75 αποτελούσε κατοικία της εύπορης οικογένειας Λεβί. Σήμερα στεγάζει τις υπηρεσίες του ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ, που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1990  και απευθύνεται σε ενήλικους χρήστες ουσιών και τις οικογένειές τους. Στον ίδιο χώρο λειτουργεί το πολιτιστικό στέκι που φιλοξενεί εκθέσεις, παρουσιάσεις βιβλίων, μουσικές και θεατρικές βραδιές.[12]

     

Οδός Λέλας Καραγιάννη (πρώην Λήμνου)

Οικία Λέλας Καραγιάννη (Λ. Καραγιάννη 1). Εκλεκτικιστική προπολεμική κατοικία στην οποία έζησε και έδρασε η Λέλα Καραγιάννη, μητέρα επτά παιδιών. Αμέσως μετά την εισβολή των γερμανοϊταλικών στρατευμάτων στην Ελλάδα ανέπτυξε δράση, με δική της πρωτοβουλία, συγκροτώντας ομάδα για την απόκρυψη και φυγάδευση Βρετανών και Ελλήνων στρατιωτικών στη Μέση Ανατολή. Αργότερα απέκτησε σύνδεση με το συμμαχικό στρατηγείο στην Αίγυπτο και ίδρυσε την αντιστασιακή οργάνωση “Μπουμπουλίνα” με σκοπό τη συγκέντρωση και αποστολή πληροφοριών για τις κινήσεις των κατακτητών. Συνελήφθη τον Ιούλιο του 1944, ανακρίθηκε και υπέστη απάνθρωπα βασανιστήρια στην έδρα των Ες-Ες, στην οδό Μέρλιν. Κλείστηκε στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου και ένα μήνα πριν την Απελευθέρωση, στις 8 Σεπτεμβρίου 1944, εκτελέστηκε μαζί με άλλους 72 κρατούμενους στη Μονή Δαφνίου.

Το σπίτι της, που κατασκευάστηκε το 1923, ανήκει στον Δήμο Αθηναίων και έχει κηρυχτεί από το 1995 ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρήζει προστασίας ως "αξιόλογο δείγμα κτηρίου της ύστερης εκλεκτικιστικής περιόδου". Ανακαινίστηκε και στέγασε διάφορες υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων. Σήμερα φιλοξενεί τον Πολυχώρο Παιδιού «Λέλα Καραγιάννη», που λειτουργεί από τον φιλανθρωπικό οργανισμό της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών «Αποστολή» και προσφέρει ποικίλα εκπαιδευτικά προγράμματα, εικαστικά εργαστήρια, θεατρικό παιχνίδι, συμβουλευτική και υποστήριξη γονέων κ.ά. Το κτίριο παραχωρήθηκε από τον Δήμο Αθηναίων στην «Αποστολή» το 2023[13].

 

Μοντέρνα μεσοπολεμική πολυκατοικία Χανιώτη (Λ. Καραγιάννη 10, Μοσχονησίων και Λευκωσίας). Έργο του πολιτικού μηχανικού Αχ. Σιμόπουλου (1934) με χαρακτηριστικά τους καμπυλόγραμμους εξώστες και τα έρκερ. Σήμερα βρίσκεται σε φάση ανακαίνισης.

Αθηναϊκόν Λύκειον Α.Γ. Τυχόπουλου (Λ. Καραγιάννη 16). Ιδρύθηκε το 1934 από τον εκπαιδευτικό Αυξέντιο Τυχόπουλο. Αρχικά στεγάστηκε σε δύο γειτονικές μονοκατοικίες στην οδό Μηθύμνης 35 και 35Α στην πλατεία Αγάμων. Μετά από πέντε χρόνια και καθώς ο αριθμός μαθητών και εκπαιδευτικού προσωπικού αυξανόταν συνεχώς, το σχολείο μεταφέρθηκε σε διώροφο κτίριο στην οδό Πατησίων 171 και Λήμνου όπου και παρέμεινε για 20 ολόκληρα χρόνια. Ο ιδρυτής και διευθυντής Αυξ. Τυχόπουλος εφάρμοσε πρωτοποριακές παιδαγωγικές μεθόδους, καθώς έδινε ιδιαίτερο βάρος στις σχέσεις διδασκόντων και διδασκομένων και δημιούργησε μικτά τμήματα αρρένων και θηλέων, πιστεύοντας στη σημασία της συνεκπαίδευσης των δυο φύλων για την ισορροπημένη ανάπτυξη του εφήβου.

Εστία, 20/9/1952

Το 1959 το σχολείο μεταφέρθηκε σε κτίριο της οδού Αγαθουπόλεως 14. Ο αριθμός των μαθητών αυξανόταν διαρκώς και έκανε αναγκαία την απόκτηση ιδιόκτητης στέγης. Το 1961 ο Αυξ. Τυχόπουλος αγόρασε οικόπεδο στην οδό Λήμνου 16 και έκτισε ένα καινούργιο σχολικό κτίριο που πληρούσε τις προδιαγραφές ενός σύγχρονου εκπαιδευτηρίου. Κατά τη δεκαετία 1961-1971 ο αριθμός των μαθητών αυξανόταν διαρκώς και το σχολικό κτίριο επεκτάθηκε αποκτώντας δύο ακόμα ορόφους. Η ανοδική πορεία του συνεχίστηκε μέχρι το θάνατο του Αυξ. Τυχόπουλου το 1977. Από το 1983 το κτίριο νοικιάστηκε στο δημόσιο και στέγασε το 41ο Γυμνάσιο και 41ο Λύκειο Αθηνών.

Στο Αθηναϊκόν Λύκειον Τυχόπουλου φοίτησαν πολλοί επώνυμοι μεταξύ των οποίων οι: Αναστάσιος Πεπονής, Δημήτρης Φατούρος, Κων/νος Κριμπάς, Μίμης Πλέσσας, Μέλπω Ζαρόκωστα, Δημήτρης Κωνσταντάρας, Στέφανος Κορκολής, Δήμητρα Γαλάνη, Γιολάντα Ντιτάσο, Τάνυα Τρίπη, Βλάσσης Μπονάτσος, Τζέση Παπουτσή.

 

Διώροφη εκλεκτικιστική κατοικία (Λ. Καραγιάννη 25), καλοσυντηρημένη με μεγάλο κήπο.

Ωδείον Αμαντέους (Λ. Καραγιάννη 27). Λειτουργεί από το 1957 σε τριώροφη μεσοπολεμική μοντέρνα πολυκατοικία με μεταγενέστερη προσθήκη σε ύψος. Χαρακτηριστικά τα έρκερ, οι καμπύλοι εξώστες και η αρ ντεκό σφυρήλατη εξώθυρα.

Οδός Κύπρου 

Οικία Ιάκωβου Καμπανέλη (Κύπρου 23-25). Σε διαμέρισμα της πολυκατοικίας αυτής έζησε ο θεατρικός συγγραφέας, δημοσιογράφος, σεναριογράφος, στιχουργός και ακαδημαϊκός Ιάκωβος Καμπανέλης, από το 1971 μέχρι τον θάνατό του το 2011. Το 1961 δημοσίευσε το εμβληματικό βιβλίο Μαουτχάουζεν που περιείχε τις αναμνήσεις του από τον εγκλεισμό του, επί δυόμισι χρόνια, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί. Το 1973, την εποχή της χούντας, το αντιδικτατορικό θεατρικό έργο του «Το μεγάλο μας τσίρκο» έγινε μεγάλη επιτυχία με πρωταγωνιστές την Τζένη Καρέζη και τον Κώστα Καζάκο. Έργα του έχουν μεταφρασθεί και παιχτεί στην Αγγλία, Αυστρία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Ρωσία, Κίνα, Η.Π.Α και Σουηδία. Στην είσοδο της πολυκατοικίας υπάρχει αναμνηστική επιγραφή.

 

21ο Δημοτικό Σχολείο "Λέλα Καραγιάννη" (Κύπρου 43) είναι ένα  νεοκλασικό κτίριο που  χτίστηκε κατά το διάστημα 1897 – 1899. Από το 1904 ως το 1940 φιλοξένησε το «Βλαβιάνειον Νοσοκομείον Νευρικών και Φρενικών Νοσημάτων-Maison de santé» του ψυχίατρου Σιμωνίδη Βλαβιανού. Από το 1941 ως το 1959 φιλοξένησε τμήματα της Ανωτέρας Σχολής Βιομηχανικών Σπουδών (μετέπειτα Βιομηχανική Σχολή Πειραιά). Αργότερα το ιδιωτικό σχολείο Φωτόπουλου, κάποια τμήματα του Μικρού Πολυτεχνείου και δημόσια σχολεία όπως το 17ο Γυμνάσιο Θηλέων Αθηνών και το 41ο Γυμνάσιο Αθηνών. 

Το Νοέμβριο του 1978 το κτίριο απαλλοτριώθηκε υπέρ του 21ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών, ενώ το 1984 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο. Δίπλα σε αυτό, το 1986 χτίστηκε νέο σχολικό κτίριο σύμφωνα με τις αντισεισμικές προδιαγραφές που θεσπίστηκαν μετά τον σεισμό του 1981, αλλά και αυτές των σύγχρονων σχολικών κτιρίων. Το σχολείο πήρε την ονομασία του από την ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης Λέλα Καραγιάννη που έζησε και ανέπτυξε δράση στην περιοχή.

Πάρκο Κύπρου και Πατησίων (Πατησίων και Κύπρου) ή Πλατεία Λέλας Καραγιάννη, ονομασία που δεν χρησιμοποιείται, αλλά  δόθηκε σύμφωνα με την σχετική πράξη ονοματοθεσίας «Σαν ελάχιστος φόρος τιμής στην ηρωίδα, που είναι η ιδέα της Εθνικής Αντιστάσεως για όλους»[14].

Ο Δήμος Αθηναίων επί δημαρχίας Ν. Κακλαμάνη προχώρησε αιφνιδιαστικά, τον Ιανουάριο του 2009, στην κοπή 40 μεγάλων δένδρων σε έναν από τους ελάχιστους χώρους πράσινου στην περιοχή, προκειμένου να κατασκευάσει σταθμό αυτοκινήτων (γκαράζ). Η ενέργεια αυτή προκάλεσε έντονη αντίδραση και δυναμική παρέμβαση των κατοίκων, που κατάφεραν να αναστείλουν την εκτέλεση του έργου, να ακυρώσουν με απόφαση του Διοικητικού Εφετείου την οικοδομική άδεια ανέγερσης γκαράζ, να σώσουν το πάρκο και να αποκαταστήσουν το πράσινο. Μετά από απόφαση της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής, που κήρυξε τη δημοτική έκταση στη συμβολή των οδών Κύπρου και Πατησίων αναδασωτέα, οι υπηρεσίες του Δήμου, με ομόφωνη απόφαση της 6ης Δημοτικής Κοινότητας καθαρίζουν, ποτίζουν και συντηρούν το πράσινο του πάρκου, που σώθηκε χάρι στις ενέργειες των κατοίκων[15].

Η Καλύβα (Κύπρου 41) ήταν κέντρο διασκέδασης με χειμερινή αίθουσα και κήπο για το καλοκαίρι, με μεγάλη ορχήστρα και γνωστούς καλλιτέχνες. Δεν υπάρχει σήμερα.

Ελευθερία, 31/8/1963 

 

Το Βήμα, 19/3/1966

Μελωδία (Κύπρου και Σταυροπούλου 52). Κοσμική ταβέρνα με μουσική και εκλεκτή κουζίνα. 

Η Βραδυνή, 1/12/1973

 
Θερινός κινηματογράφος Φιλίπ (Κύπρου 28 και Λευκωσίας). Λειτούργησε από το 1969 ως το 1987 που κατεδαφίστηκε. Στη θέση του έγινε παρκινγκ και σουπερμάρκετ.

Οδός Πατησίων

Μικρό Πολυτεχνείο (Πατησίων 146 και Χανίων). Εκλεκτικιστική μονοκατοικία του 1880. Στέγασε για αρκετά χρόνια μια ανώτερη σχολή που ιδρύθηκε με σκοπό την εκπαίδευση εργοδηγών, μεσαίων δηλαδή στελεχών, κυρίως για δημόσια και οικοδομικά έργα. Επειδή ανάλογες ειδικότητες είχε και το Πολυτεχνείο, η σχολή αυτή έγινε γνωστή ως Μικρό Πολυτεχνείο. Καθηγητές και σπουδαστές διεκδικούσαν με συνεχείς αγώνες την αναβάθμισή του, δηλαδή από «Μικρό» να γίνει «Μεγάλο». Όμως, μετά την ίδρυση των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΤΕΙ) το Μικρό Πολυτεχνείο τερμάτισε τη λειτουργία του. Την δεκαετία του 1980 το κτίριο στέγασε εργαστήρια της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών και το 2002 υποκατάστημα εγγλέζικης αλυσίδας ρούχων. Σήμερα, μετά την ανακαίνισή του, στεγάζει το διαγνωστικό κέντρο "Δείκτης υγείας – Affidea".

ABC (Πατησίων 177). Γνωστή ντισκοτέκ που συγκέντρωνε νεαρόκοσμο, οργάνωνε χορούς και κυριακάτικα απογευματινά τέια. Στη σκηνή του εμφανίστηκαν τα συγκροτήματα Sunset, Foremost κ.ά. Το 1990 μετατράπηκε σε μπουζουξίδικο και κατόπιν έκλεισε.

Η Βραδυνή, 1/12/1973

Κινηματογράφος Αχιλλεύς (Πατησίων 177). Ημιυπόγεια μεγάλη χειμερινή αίθουσα που λειτούργησε από το 1967 ως το 1995. Κατόπιν μετατράπηκε σε χώρο μπόουλινγκ και πριν λίγο καιρό σε σουπερμάρκετ (2024)[16].

Κινηματογράφος Αελλώ (Πατησίων 140). Έργο του πολιτικού μηχανικού Πάνου Λινάρδου. Ξεκίνησε ως θερινός (1939 – 1963) με πρεμιέρες άλφα προβολής, από το 1964 έγινε χειμερινός με θερινό στην ταράτσα. Το 2000 μετατράπηκε σε μίνι πολυσινεμά με 5 αίθουσες που λειτουργεί ακόμα[17].

Εστία, 2/8/1952

Ελευθερία, 6/12/1964

Μέγαρο Ιωάννη Μεταξά (Πατησίων 150 και Αγ. Μελετίου και Φωκίωνος Νέγρη 1). Μεσοπολεμική πολυκατοικία του πρώιμου μοντερνισμού με ημιεξαγωνικα ερκερ. Ο τελευταίος όροφος είναι μεταγενέστερη προσθήκη. Εδώ κατοίκησε για ένα διάστημα ο Ιωάννης Μεταξάς, καθώς το κτίριο ανήκε στην οικογένεια της γυναίκας του[18].

Κινηματογράφος Αθηνά (Πατησίων 122). Ξεκίνησε πρώτα ως θερινό (1934 – 1958). Κατόπιν έγινε μόνο χειμερινό στο ισόγειο (1960 – 2001). Ήταν μια από τις ωραιότερες κινηματογραφικές αίθουσες της πόλης με μεγάλη πλατεία και εξώστη και ποιοτικές ξένες ταινίες άλφα προβολής. Το 2001 έκλεισε και μετατράπηκε σε αίθουσα μπόουλινγκ[19].

Εστία, 10/9/1954

Κινηματογράφος Ελληνίς (Πατησίων και Τήνου). Ξεκίνησε πρώτα ως θερινός (1945 – 1956) και μετά έγινε χειμερινός (1956 – 1976). Ήταν πολυτελής με ωραία διακόσμηση και καλές ξένες ταινίες. Αργότερα έκλεισε και κατεδαφίστηκε.

Έθνος, 5/10/54

Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, παράρτημα Πατησίων - Institut Français d’ Athènes, Annexe de Patissia (Τενέδου 9). Εκλεκτικιστικό διατηρητέο κτίριο, κατασκευάστηκε το 1928 και στέγασε για αρκετά χρόνια το παράρτημα Πατησίων του Γαλλικού Ινστιτούτου, το οποίο αρχικά χρησιμοποιούσε δύο παλιά κτίρια Πατησίων 206-208 και Καλλιφρονά και συγκέντρωνε μεγάλο αριθμό μαθητών από τα Πατήσια και την Κυψέλη. Το 1978 μεταφέρθηκε σε κτίριο της οδού Ίμβρου 8 και αργότερα στην οδό Τενέδου 9, όπου παρέμεινε μέχρι τη διακοπή της λειτουργίας του, περίπου στα τέλη της δεκαετίας του 1990.

 

Στοά Μπροντγουαίη (Αγ. Μελετίου 61, Πατησίων, Κεφαλληνίας)

Η στοά δημιουργήθηκε το 1969-70 σε σχέδια του Δ. Παπαζήση και ήταν ένας από τους πρώτους πολυχώρους της Αθήνας. Γνώρισε μέρες ακμής τις δεκαετίες 1970 και 1980, όταν έσφυζε από ζωή και ήταν γεμάτη εμπορικά καταστήματα (δισκάδικο take five, κατάστημα δώρων «Κιόσκι», βιβλιοπωλείο, pet shop, κατάστημα μουσικών οργάνων Στασινού κ.ά.), δύο θέατρα («Μπροντγουαίη» και «Σουπερ Σταρ»), δύο κινηματογράφους ("Μπροντγουαίη" χειμερινός και θερινός), καφετέριες (Zodiac), κέντρα διασκέδασης (Notturno,13 φεγγάρια)[20].  

Τα επόμενα χρόνια η στοά ακολούθησε την πορεία της περιοχής. Βαθμιαία υποβαθμίστηκε, ο κόσμος που σύχναζε εκεί αραίωσε και πολλά μαγαζιά έβαλαν λουκέτο. Σήμερα παρουσιάζει εικόνα παρακμής και εγκατάλειψης με κλειστά σχεδόν όλα τα μαγαζιά και τους κινηματογράφους. Λειτουργούν μόνο τα δύο θέατρα ("Δανδουλάκη" και "Μπροντγουαίη") και ένα καφέ. Τα τελευταία χρόνια έγιναν κάποιες προσπάθειες αναβίωσης και αξιοποίησης, που όμως δεν είχαν συνέχεια ούτε έφεραν αποτέλεσμα[20].

Πλατεία Καλλιγά

Πήρε το όνομά της από τον μεγαλοκτηματία της περιοχής Παύλο Καλλιγά που διετέλεσε βουλευτής, υπουργός, πρόεδρος της Βουλής, διοικητής της Εθνικής Τράπεζας και καθηγητής της Νομικής Αθηνών.

Στην περιοχή, την δεκαετία του 1950, εφαρμόστηκε ένα πρωτοποριακό πολεοδομικό σχέδιο, που επέβαλε μορφολογική ομοιογένεια στις νέες οικοδομές και υποχρεωτικά προκήπια. Έτσι, όλες οι πολυκατοικίες που χτίστηκαν στις δύο παράλληλες οδούς, Ευπαλίνου και Καραμανλάκη, διέθεταν προκήπιο, ενώ στο τέλος των δύο οδών δημιουργήθηκε η πλατεία Καλλιγά, με άφθονο πράσινο και παιδική χαρά. Η πλατεία Καλλιγά υπήρξε μια όμορφη γειτονιά, που κατοικήθηκε από μεσοαστούς και πολλούς καλλιτέχνες και ηθοποιούς. Ονομαστή ήταν η ταβέρνα Σαμπάνη επί της πλατείας που δεν υπάρχει σήμερα. 

Ιστορικά καταστήματα

Ζαχαροπλαστείο Παυλίδη (Πατησίων 167Α και Σπάρτης) σέρβιρε πάστες και φραπέ.

Ζαχαροπλαστείο Κανδηλώρος (Πατησίων και Τενέδου) με ποιοτικά γλυκά και αριστοκρατικό περιβάλλον.

Γιαννακόπουλος (Πατησίων 167Α και Σπάρτης) κατάστημα με είδη ανδρικής ένδυσης, ανοιχτό από το 1968 μέχρι σήμερα.

Κοκέττα (Πατησίων 174) του Π. Κωνσταντινίδη, με είδη μοδιστρικής, κουμπιά, φόδρες και υφάσματα. Μεταφέρθηκε Πατησίων 160.

Ολλανδικόν (Τενέδου 2). Ανθοπωλείο που έβαζε γλάστρες και λουλούδια στην καρότσα αγροτικού αυτοκινήτου. Σήμερα είναι κλειστό.

Πελίτ (Σπάρτης και Λευκωσίας 1). Ιστορικό ζαχαροπλαστείο του κωνσταντινουπολίτη Γ. Παπαγιάννη που λειτουργεί από το 1964 μέχρι σήμερα με πολίτικα γλυκά (καζαν ντιπί, τσουρέκι, εκμέκ, μιλφέγι, τσατάλια).

Ι. Καζαντζίδης (Πατησίων 171). Ξυλογλυπτική, επισκευή και αναπαλαίωση επίπλων. Σήμερα είναι κλειστό.

Gene Kelly (Τενέδου 1). Διδασκαλείο χορών (ελληνικών, ευρωπαϊκών, λάτιν). Έχει κλείσει.

Σαράυ (Λευκωσίας 45). Ιστορικό ζαχαροπλαστείο που άνοιξε το 1968 και λειτουργεί μέχρι σήμερα με σπεσιαλιτέ τα πολίτικα γλυκά (καζαν ντιπί, παγωτό καϊμάκι, πολίτικο τσουρέκι).

Galerie Joconda (Πατησίων και Λ. Καραγιάννη) πίνακες ζωγραφικής, κορνίζες. Λειτουργεί μέχρι σήμερα σε διπλανό κατάστημα.

Φιλόξενο σπίτι (πλατείας Αμερικής 3). Εστιατόριο με ελληνική κουζίνα επί της πλατείας, δίπλα στον κινηματογράφο "Άττικα". Δεν λειτουργεί σήμερα.

Floral studio (Πατησίων 172) Ανθοπωλείο Κονδύλη, λειτουργεί από το 1935 μέχρι σήμερα.

Μαρτίν (Μοσχονησίων 10). Παραδοσιακό ζαχαροπλαστείο Δ. Πειρουνίδη με σπεσιαλιτέ τις καριόκες, το πολίτικο τσουρέκι και τα αμυγδαλωτά. Λειτουργεί 55 χρόνια.

Ατελιέ φορεμάτων Βιβής Τσαγανέα (Πατησίων και Αγίου Μελετίου). Πουλούσε επίσης σχολικές ποδιές[21] για δημόσια και ιδιωτικά σχολεία. Δεν υπάρχει σήμερα.

Ελευθερία, 20/9/1957

  

Βυζάντιον (Αγ. Μελετίου 67). Ιστορικό αρτοποιείο Κ. Τσάλλη που λειτουργεί από το 1958 μέχρι σήμερα με ποικιλία ψωμιών και γλυκών. 

Προσωπικότητες που έζησαν στην πλατεία Αμερικής

Ελευθερία, 27/12/1960

Λογοτέχνες: Άλκη Ζέη (Λευκωσίας 14), Ιάκωβος Καμπανέλης (Κύπρου 23-25). Μ. Καραγάτσης (Σπάρτης 14), Μέντης Μποσταντζόγλου -Μποστ (Μηθύμνης), Ιουλία Ιατρίδη (Αγ. Μελετίου), Ρένος Αποστολίδης (Μηθύμνης), Τάκης Σινόπουλος (Ιβήρων), Μαρίκα Φρέρη (Μηθύμνης).

Τραγουδιστές: Ζωή Κουρούκλη (Αγαθουπόλεως), Βασίλης Παπακωνσταντίνου (Μηθύμνης), Κώστας Τουρνάς (Αγαθουπόλεως).

Ζωγράφοι: Μιχαήλ Αξελός (Λεμεσού), Σελέστ Πολυχρονιάδη (Μηθύμνης).

Ηθοποιοί: Νένα Μεντή (Λευκωσίας), Τάνια Τρύπη (Αγ. Μελετίου), Νικήτας Τσακίρογλου (Κύπρου), Μάρθα Καραγιάννη (Αγ. Μελετίου), Μηνάς Χατζησάββας (Αγ. Μελετίου).

Συνθέτες: Γιάννης Σπάνος (Μοσχονησίων), Γιώργος Μητσάκης (Αγ. Παρασκευής).

Πολιτικοί: Ιωάννης Αλευράς (Λευκωσίας), Αναστάσιος Παπαληγούρας  (Μηθύμνης), Μπάμπης Δρακόπουλος και Τούλα Δρακοπούλου  (Λήμνου, Επτανήσου), Κέλλυ Μπουρδάρα (Πατησίων) [22]. 

Δικτυογραφία:

- PLATEIA AMERIKIS (ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗΣ Ή ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΓΑΜΩΝ Ή ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΩΝ. https://www.facebook.com/groups/51095798685.

- Athenian modernism / Αθηναϊκός μοντερνισμός. https://www.facebook.com/groups/24845613947.

- Ψηφιοποιημένες συλλογές ΕΛΙΑ http://eliaserver.elia.org.gr/lselia/listres.aspx?lsid=147120&fcode=s711a&ftext=%CE%98%CE%95%CE%91%CE%A4%CE%A1%CE%9F%20%CE%98%CE%A0&fval=%CE%93%CE%BA%CE%BB%CF%8C%CF%81%CE%B9%CE%B1%20%20%20%CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1,%20%CF%80%CE%BB%CE%B1%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1%20%CE%91%CE%B3%CE%AC%CE%BC%CF%89%CE%BD%20(%CF%80%CE%BB%CE%B1%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1%20%CE%91%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82)&form=300009.

 

Αποκόμματα εφημερίδων:

- Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων (εφημερίδες και περιοδικά) https://library.parliament.gr/Portals/6/pdf/digitalmicrofilms.pdf.

- Ψηφιακή Βιβλιοθήκη εφημερίδων και περιοδικού τύπου της Εθνικής Βιβλιοθήκης Ελλάδος  http://efimeris.nlg.gr/ns/main.html.

 

Φωτογραφίες: Αρχείο φωτογραφιών Μαριάνθης Μπέλλα

---

[1] "Φόρος επί των αγάμων", Εφημερίς των Κυριών, αριθ. 1, έτος Α΄, 8 Μαρτίου 1887, σ. 3.  "Οδός Πατησίων". Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο https://www.elia.org.gr/research-tools/hotels/streets/patision/. Τελευταία πρόσβαση 20/5/2025. 

[2] Τζένη Πετράκη, "Η πλατεία Αμερικής τη δεκαετία του '60 και σήμερα". Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο https://www.kathimerini.gr/life/city/751546/i-plateia-amerikis-ti-dekaetia-toy-60-kai-simera/. Τελευταία πρόσβαση 16/5/2025. 

[3] Δημήτρης Ρηγόπουλος, "Η νέα "Κυψέλη" στην κάτω όχθη της Πατησίων". Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο https://www.kathimerini.gr/society/563550589/i-nea-kypseli-stin-kato-ochthi-tis-patision-k/?fbclid=IwY2xjawKTxGBleHRuA2FlbQIxMQBicmlkETBaYjR0bm1wNXBJajdDcEl3AR5Evyds_M3n7Z50zbnIU5lodmYMq48b1fgWESM6K3son-LDAjAACKWbUxp84g_aem_lWBX8l9-Z1tXg2nVH8SH8w. Τελευταία πρόσβαση 18/5/2025.

Παναγιώτης Καρδερίνης, "Πλατεία Αμερικής : Η παρεξηγημένη γειτονιά της Αθήνας κρατάει ακόμα την αρχοντιά της". Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο https://www.e-daily.gr/post/196034/plateia-amerikis-i-parexigimeni-geitonia-tis-athinas-krataei-akoma-tin-arxontia-ti. Τελευταία πρόσβαση 15/5/2025.

 [4] Gallery Art School "Το συντριβάνι της πλατείας Αμερικής". Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο http://users.sch.gr/fchryso/wordpress/%CF%84%CE%BF-%CF%83%CF%85%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%B2%CE%AC%CE%BD%CE%B9-%CF%84%CE%B7;alow CF%82-%CF%80%CE%BB%CE%B1%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%B1%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-2. Τελευταία πρόσβαση 15/5/2025.

[5] Β. Βς.,  «Η Μανδρα του Αττίκ», Έθνος, 4 Αυγούστου 1930.

[6] Αίθουσα τέχνης "αγκάθι κartάλος".  Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο https://www.agathi.gr/. Τελευταία πρόσβαση 12/5/2025.

[7] Archeio Polemou - War Archive https://www.facebook.com/ArheioPolemouWarArchive/. Τελευταία πρόσβαση 20/5/2025. 

[8] Μάρω Βουγιούκα - Βασίλης Μεγαρίδης, Οδωνυμικά, τόμ. Γ΄ (πλατείες, άλση πάρκα), γ΄ έκδοση, Δήμος Αθηναίων Πολιτισμικός Οργανισμός, Αθήνα 1997, σ. 355.

[9] "Το πάρκο Πατησίων και Κύπρου συντηρείται".  Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο https://www.newsbeast.gr/greece/arthro/385247/to-parko-patision-kai-kuprou-sudireitai. Τελευταία πρόσβαση 19/5/2025.

[10]  Athinorama team, "Ανοικτό και πάλι το πάρκο "Παύλου Μπακογιάννη" πίσω απ' την πλατεία Αμερικής". Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο https://www.athinorama.gr/texnes/2545729/anoikto_kai_pali_to_parko_paulou_mpakogianni_piso_ap%E2%80%99_tin_plateia_amerikis/. Τελευταία πρόσβαση 20/5/2025. 

[11] Atenistas walking guides, "Πλατεία Αμερικής". Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://atenistas.wordpress.com/wp-content/uploads/2014/12/plateiaiamerikis_atenistas_guide2.pdf. Τελευταία πρόσβαση 18/5/2025. ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ. Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο https://www.kethea.gr/kethea/therapeftika-programmata/kethea-diavasi/. Τελευταία πρόσβαση 19/5/2025.

[12] Πολυχώρος παιδιού "Λέλα Καραγιάννη" της "Αποστολής. Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο  https://mkoapostoli.com/%CE%B7-%CE%B4%CF%81%CE%AC%CF%83%CE%B7-%CE%BC%CE%B1%CF%82/%CE%B5%CE%BA%CF%80%CE%B1%CE%AF%CE%B4%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%B7/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CF%85%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%BF%CF%82-%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CF%8D-%CE%BB%CE%B5%CE%BB%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%BD%CE%B7/. Τελευταία πρόσβαση 18/5/2025.

[13] Nikos Kavadas,"Πολυκατοικία Ειρ. Ζαρζαβατσακη". Athenian modernism / Αθηναϊκός μοντερνισμός https://www.facebook.com/photo/?fbid=262881333821492&set=a.262881293821496. Τελευταία πρόσβαση 18/5/2025.

[14] Cine Athenee. https://www.facebook.com/Lacarrozza214/. Τελευταία πρόσβαση 10/5/2025.

[15] Η Μαρία Ξενουδάκη και το ιστορικό της Αντιθέατρο. Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο  https://www.polismagazino.gr/%CE%B7-%CE%BC%CE%B1%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CE%BE%CE%B5%CE%BD%CE%BF%CF%85%CE%B4%CE%AC%CE%BA%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B1/. Τελευταία πρόσβαση 14/5/2025.

[16] Cinema-Hellas, Αχιλλεύς (Πατησίων). Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο https://cineanamnisi.blogspot.com/2012/05/blog-post_858.html. Τελευταία πρόσβαση 14/5/2025.

[17] Cinema-Hellas, Αελλώ (Πατησίων). Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο https://cineanamnisi.blogspot.com/2012/04/blog-post_9408.html.Τελευταία πρόσβαση 16/5/2025.

[18] Nikos Kavadas, "Μέγαρο Μεταξά". Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο Athenian modernism / Αθηναϊκός μοντερνισμός https://www.facebook.com/photo/?fbid=4499288766847373&set=a.225092024267090. Τελευταία πρόσβαση 15/5/2025.

[19] Cinema-Hellas, Αθηνά-Πατησίων.  Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο https://cineanamnisi.blogspot.com/2012/04/blog-post_9143.html. Τελευταία πρόσβαση 18/5/2025.

[20] Γεωργία Δρακάκη, "Η διαλυμένη αίγλη της Στοάς Μπροντγουαίη στην Πατησίων". Ανακτημένο από τον διαδικτυακό τόπο https://olafaq.gr/way-of-life/city/stoa-broadway-patision/.  Τελευταία πρόσβαση 15/5/2025. PLATEIA AMERIKIS (ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗΣ Ή ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΓΑΜΩΝ Ή ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΩΝ. https://www.facebook.com/groups/51095798685/search/?q=%CE%A3%CF%84%CE%BF%CE%AC%20.   https://www.facebook.com/groups/51095798685/search/?q=%CE%9C%CF%80%CF%81%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B3%CE%BF%CF%85%CE%AC%CE%B9%CE%B7. Τελευταία πρόσβαση 16/5/2025.  

[21] Η σχολική ποδιά ήταν υποχρεωτική για τα κορίτσια που φοιτούσαν στα δημόσια και ιδιωτικά σχολεία της χώρας μας (δημοτικά, γυμνάσια, λύκεια) μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980.

[22] PLATEIA AMERIKIS (ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗΣ Ή ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΓΑΜΩΝ Ή ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΩΝ. https://www.facebook.com/groups/51095798685/search/?q=%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%89%CF%80%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B5%CF%82. Τελευταία πρόσβαση 19/5/2025.