Μιχαήλ Νομικός : Ο ευεργέτης του 8ου Γυμνασίου Αθηνών

Μαριάνθη Μπέλλα

εκπαιδευτικός

Ο Μιχαήλ Κ. Νομικός γεννήθηκε την δεκαετία του 1840 στην Λαγκάδα Αιγιάλης της Αμοργού όπου και έλαβε εγκύκλια μόρφωση. Το 1870 μετανάστευσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου μαζί με τον αδελφό του Κοσμά, στην οποία κυριαρχούσε το ελληνικό στοιχείο. Βρήκε αμέσως εργασία σε τυπογραφείο και σε λίγο καιρό, τόσο ο ίδιος όσο και ο αδελφός του, απέκτησαν δικά τους τυπογραφεία. Το 1873 εγκατέλειψε την Αλεξάνδρεια και εγκαταστάθηκε στο Κάϊρο, όπου εξέδωσε την ελληνική εφημερίδα «Κάϊρον», η οποία «υπ’όψιν έχουσα πάντοτε τον Έλληνα [….] θέλει φέρει εις τας στήλας της παν ότι συντελεί εις την ηθικήν νοητικήν και υλικήν αυτού πρόοδον…». Η εφημερίδα δημοσίευε άρθρα και ειδήσεις από την Αίγυπτο και την Ελλάδα, αλλά και μεταφράσεις, έρευνες και διαφημίσεις καταστημάτων και ξενοδοχείων.

Μετά το κίνημα του Αραμπή (1881-1882) που κατέληξε σε διώξεις και δολοφονίες χριστιανών, ο Νομικός αποφάσισε να αφήσει την Αίγυπτο και να επιστρέψει στην πατρίδα του. Εγκαταστάθηκε για ένα διάστημα στην Αμοργό, όπου έβαλε υποψηφιότητα για Δήμαρχος της Αιγιάλης, αλλά έχασε την εκλογή για λίγες ψήφους. Απογοητευμένος από την μη εκλογή του, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου αγόρασε ακίνητο στην οδό Μενάνδρου και Βηλαρά στην Ομόνοια και κτήμα 7000 τ.μ. στα Πατήσια, που τότε ήταν γεμάτα κήπους και περιβόλια. Μέσα στο κτήμα αυτό έκτισε την έπαυλη του και  πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του.

Όταν την άνοιξη του 1900 αρρώστησε βαριά ζήτησε από τον συμβολαιογράφο του, Η. Τσούκα, να συντάξει τη διαθήκη του. Σύμφωνα με αυτήν άφηνε στον Δήμο Αθηναίων ολόκληρο το κτήμα του στα Πατήσια με σκοπό «να ιδρύση εν τω κτήματι τούτω οιαδήποτε σχολεία αρρένων ή θηλέων κατά το νεώτατον σύστημα», οι δαπάνες των οποίων θα καλύπτονταν από τα εισοδήματα του ακινήτου της οδού Μενάνδρου και Βηλαρά.

Λόγω του ταραγμένου πολιτικού κλίματος και των βαλκανικών πολέμων η επιθυμία του Νομικού δεν εκπληρώθηκε αμέσως. Όμως, την άνοιξη του 1916 λειτούργησε δοκιμαστικά στο κτήμα Νομικού, μετά από πρόταση του υγιεινολόγου και προϊσταμένου της σχολικής υγιεινής του υπουργείου Παιδείας Εμμανουήλ Λαμπαδάριου, το πρώτο υπαίθριο σχολείο για προφυματικά παιδιά. Το σχολείο αυτό συνδύαζε την ιατρική περίθαλψη με μια ιδιαίτερη παιδαγωγική. Η περιοχή των Πατησίων πληρούσε τις προϋποθέσεις καθώς είχε υγιεινό κλίμα, καθαρό νερό, οπωροφόρα δέντρα και πεύκα και δεν απείχε πολύ από την πόλη των Αθηνών. Οι μαθητές ήταν εύκολο να φθάνουν στο σχολείο με το τραμ, χωρίς να διασχίζουν τους σκονισμένους και πολυθόρυβους δρόμους της πόλης, πράγμα το οποίο θα επιβάρυνε την υγεία τους. Έτσι, πενήντα μαθητές και μαθήτριες από διάφορα δημοτικά σχολεία της Αθήνας φοιτούσαν από τις επτά το πρωί ως τις επτά το απόγευμα στο υπαίθριο σχολείο στο κτήμα του Νομικού. Για τις ανάγκες της διδασκαλίας είχαν τοποθετηθεί ξύλινοι πάγκοι και μεγάλες ομπρέλες και για τη μεσημεριανή ξεκούραση των μαθητών, αιώρες και ανάκλιντρα. Οι μαθητές και οι μαθήτριες χωρίζονταν σε ομάδες και διδάσκονταν σύμφωνα με τις αρχές της εποπτικής διδασκαλίας μέσα στη φύση. Οι ώρες διδασκαλίας δεν ξεπερνούσαν τις τρεις την ημέρα (η κάθε διδακτική ώρα δεν υπερέβαινε τα τριάντα λεπτά) και διαρκούσαν, με διαλείμματα, έως τις δώδεκα το μεσημέρι. Το πρόγραμμα έδινε έμφαση σε μαθήματα που εμπλέκουν τους μαθητές σε ευχάριστες δραστηριότητες, όπως η γυμναστική, η μουσική και το ελεύθερο παιχνίδι. Το εκπαιδευτικό προσωπικό αποτελούνταν από δύο δασκάλους και έναν γιατρό. Καθώς η τροφή αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους θεραπευτικούς παράγοντες, το υπαίθριο σχολείο προσέφερε στους μαθητές πέντε γεύματα την ημέρα. Το σχολείο λειτούργησε μόνο δύο μήνες (ως τον Ιούλιο του 1916) παρά τα καλά αποτελέσματα τα οποία απέφερε στην υγεία των μαθητών. 

Η επιθυμία του Νομικού έγινε πράξη το 1926, όταν μπήκαν τα θεμέλια του σχολικού συγκροτήματος "Διδακτήρια Νομικού". Το 1929 η κυβέρνηση Βενιζέλου (1928-1932) πέτυχε τη σύναψη δανείου με σουηδική εταιρία και έκτισε 330 σχολικά κτίρια στα αστικά κέντρα της χώρας, τα οποία έμειναν στην ιστορία ως «σχολεία Παπανδρέου», που ήταν τότε υπουργός Παιδείας, ή «σχολεία του '30». Την περίοδο αυτή προχώρησαν και ολοκληρώθηκαν οι οικοδομικές εργασίες των διδακτηρίων Νομικού σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γεωργίου Πάντζαρη. 

Το σχέδιο ανέγερσης των Διδακτηρίων Νομικού προέβλεπε τη δημιουργία δύο Δημοτικών σχολείων και δύο Γυμνασίων (αρρένων και θηλέων) με ειδικούς χώρους, που θα εξυπηρετούσαν τις νέες παιδαγωγικές αντιλήψεις και ανάγκες. Περιλάμβανε εργαστήρια φυσικής, χημείας, ξυλουργικής και χειροτεχνίας, θέατρο με σκηνή, αυλαία και παρασκήνια, υπόστεγο γυμναστήριο, σχολικά λουτρά, μεγάλο προαύλιο, μαγειρείο και αποθήκες τροφίμων. Το έργο κόστισε 13.333.000 δραχμές, είχε όγκο 27.522 κυβικά μέτρα και ήταν το μεγαλύτερο σχολικό συγκρότημα των Βαλκανίων.

Στο νέο σχολικό κτίριο μεταφέρθηκε το Η΄ Γυμνάσιο Αθηνών τον Σεπτέμβριο 1930, το οποίο ως τότε στεγαζόταν σε παλιό κτίριο της οδού Επτανήσου της Κυψέλης, λίγο πριν από τα επίσημα εγκαίνια και ενώ δεν είχαν ακόμα ολοκληρωθεί οι οικοδομικές εργασίες. Οι πρώτοι μαθητές που φοίτησαν σε αυτό εντυπωσιάστηκαν από το επιβλητικό μέγεθος και τη λειτουργικότητα του κτιρίου και το περιγράφουν ως το «μεγαλύτερο, ωραιότερο και τελειότερο σχολείο της Αθήνας». Στον αύλειο χώρο του σχολείου το 1934 ο αρχιτέκτονας Νικόλαος Μητσάκης σχεδίασε ένα παρεκκλήσι σε μοντέρνα γραμμή, που αφιερώθηκε στους αρχαγγέλους Γαβριήλ και Μιχαήλ, σύμφωνα με την  επιθυμία του ευεργέτη Μιχαήλ Νομικού. Το 1937 αγιογραφήθηκε από τον ζωγράφο Σπύρο Παπαλουκά, φίλο του Μητσάκη.

Στο Η΄ Γυμνάσιο Αθηνών δίδαξαν σημαντικοί εκπαιδευτικοί όπως: οι καθηγητές της Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Γεώργιος Μέγας και Δημήτριος Λουκάτος, ο ιστορικός του νεοελληνικού θεάτρου και ιδρυτής του θεατρικού μουσείου Γιάννης Σιδέρης, ο καθηγητής Θρησκειολογίας Νίκος Καλογερόπουλος, ο φιλόλογος και πανεπιστημιακός Ιωάννης Ξυροτύρης, η συγγραφέας και καθηγήτρια ωδικής Λιλίκα Νάκου. Επίσης, φοίτησαν πολλές προσωπικότητες με σημαντική προσφορά στην πολιτική, κοινωνική και πνευματική ζωή του τόπου όπως: ο πρωθυπουργός–Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Δημήτρης Ροντήρης, ο ακαδημαϊκός Παναγιώτης Ζερβός, ο ποιητής Ανδρέας Εμπειρικός, ο φιλόσοφος-οικονομολόγος Κορνήλιος Καστοριάδης, ο λογοτέχνης-ακαδημαϊκός Άγγελος Τερζάκης, ο σκηνοθέτης–παραγωγός Φιλοποίμην Φίνος, ο συγγραφέας–ακαδημαϊκός Τάσος Αθανασιάδης, ο συγγραφέας–σκηνοθέτης Αλέκος Σακελλάριος, ο ζωγράφος-θεατρικός συγγραφέας Χρύσανθος Μποσταντζόγλου, ο ηθοποιός Τάκης Μηλιάδης, ο αξιωματικός–τ. υπουργός Ιωάννης Χαραλαμπόπουλος, ο καθηγητής Ιατρικής του Παν/μίου Αθηνών Κώστας Ε. Σέκερης, ο σκηνοθέτης Γρηγόρης Γρηγορίου, ο τραγουδιστής Δημήτρης Μητροπάνος, ο συνθέτης-τ. υπουργός Θάνος Μικρούτσικος, ο ηθοποιός Αντώνης Καφετζόπουλος, ο βουλευτής-τ. υπουργός Χρήστος Παπουτσής, η μεσόφωνος-καθηγήτρια του Ωδείου Αθηνών Κική Μορφονιού, η τραγουδίστρια-τ. βουλευτής Μαρία Φαραντούρη, ο δημοσιογράφος Νίκος Ευαγγελάτος, ο ηθοποιός Γιάννης Ζουγανέλης, η δημοσιογράφος Κατερίνα Δασκαλάκη και πολλοί άλλοι.

Το 1969 ο σύλλογος γονέων και κηδεμόνων του Η΄ Γυμνασίου, τιμώντας την μνήμη του Μιχαήλ Νομικού, φρόντισε να στηθεί η προτομή του στην είσοδο του σχολείου (οδός Νικοπόλεως 31), δημιουργός της οποίας ήταν ο γλύπτης Λέανδρος Β. Τσιμένης. Ταυτόχρονα, ο Δήμος Αθηναίων, έδωσε το όνομα του Νομικού σε έναν από τους δρόμους που περιβάλλουν το σχολικό συγκρότημα. Κάθε χρόνο, στις 8 Νοεμβρίου (γιορτή των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ), τα σχολεία του συγκροτήματος τιμούν τη μνήμη του ευεργέτη τους και στο παρεκκλήσι των Ταξιαρχών τελείται επιμνημόσυνη δέηση.

 Στα κτήρια των "Διδακτηρίων Νομικού" (Νικοπόλεως 31-33), τα οποία ανακαινίστηκαν το έτος 2016-2017 εντασσόμενα σε ένα καινοτόμο πρόγραμμα του Δήμου Αθηναίων (από το Εργαστήριο Μεταβαλλόμενων Ευφυών Περιβαλλόντων (TUC TIE Lab) του Πολυτεχνείου Κρήτης με τη συνδρομή του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος), σήμερα  στεγάζονται το 8ο Γυμνάσιο, το 8ο Γενικό Λύκειο Αθηνών, το 1ο εσπερινό Γυμνάσιο, το 1ο εσπερινό Λύκειο Αθηνών και το 4ο Ειδικό Νηπιαγωγείο Αθηνών. 

 

 

 

Πηγές

http://criticeduc.blogspot.gr/2013/02/8.html.

http://criticeduc.blogspot.gr/2013/02/blog-post_6954.html.

Φωτογραφίες: Αρχείο φωτογραφιών Μαριάνθης Μπέλλα.