Ιουλία Δραγούμη (1858-1937)

Ελληνίδα συγγραφέας, από τις πρωτοπόρους της παιδικής λογοτεχνίας

Πηγή εικόνας:

https://www.ianos.gr/events/ioulia-dragoumi-simeioseis-enos-taxidiou-to-1923-ekd.html

της Μαριάνθης Μπέλλα

Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1858. Πατέρας της ήταν ο  Χιώτης μεγαλέμπορος Νικόλαος Γ. Πασπάτης και μητέρα της η Αριέττα, κόρη του Πέτρου Σκυλίτση και της Μαριγώς Ράλλη, με καταγωγή από την αριστοκρατική βυζαντινή οικογένεια Σκυλίτση. Σε μικρή ηλικία ακολούθησε την οικογένειά της στο Λίβερπουλ, όπου ο πατέρας της ανέλαβε ανώτερη θέση στον μεγάλο εμπορικό οίκο των αδελφών Ράλλη. Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με την ενθάρρυνση της αγγλοτραφούς μητέρας της έμαθε σαν μητρική γλώσσα τα αγγλικά. Παράλληλα διδάχθηκε τα ελληνικά και τα γαλλικά και διάβαζε με πάθος λογοτεχνία. Στο σχολείο ξεχώριζαν οι εκθέσεις της και η ίδια από νεαρή ηλικία είχε εκδηλώσει την επιθυμία να γίνει συγγραφέας.

Ωστόσο, η καλλιέργεια της ελληνομάθειάς της έγινε μετά τον γάμο της (1883) με τον Δημήτριο Ι. Δραγούμη -θείο του Ίωνα- και την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα. Απέκτησε τέσσερα παιδιά (Λεία, Έττα, Ιάνκο, Νέλο). Τα καλοκαίρια ταξίδευε στην Αγγλία εκτός από το καλοκαίρι του 1887 που περίμενε το τρίτο παιδί της. Η οικογένεια πήγε διακοπές στον Πόρο και η Ιουλία ενθουσιάστηκε από την ομορφιά του τοπίου. Τότε ο πατέρας της, Νικόλαος Πασπάτης, αποφάσισε να της χτίσει εκεί μια έπαυλη, κατάλληλη για την οικογένειά της. Έτσι το 1892 αγόρασε μια έκταση γης 18715 τ.μ. δίπλα στο κύμα, και ανέθεσε τα σχέδια της έπαυλης στον αρχιτέκτονα Αναστάσιο Μεταξά. Κατά την εκσκαφή των θεμελίων βρέθηκαν δύο κιονόκρανα που μεταφέρθηκαν αργότερα στην ταράτσα. Η Δραγούμη αγάπησε την νεοκλασική έπαυλη, στην οποία έδωσε το όνομα «Γαλήνη» από την απόλυτη ηρεμία της θάλασσας που επικρατούσε στον κόλπο του Πόρου, ιδίως νωρίς το πρωί. Από το 1894 που ολοκληρώθηκε η κατασκευή ζούσε εκεί τον περισσότερο καιρό, φιλοξενώντας φίλους, όπως τον Ελευθέριο Βενιζέλο και συγγενείς όπως τον Γιώργο και τη Μαρώ Σεφέρη[1]. Ο ποιητής πρωτοεπισκέφτηκε την έπαυλη το καλοκαίρι του 1936, λίγο πριν τον θάνατο της Ιουλίας, και αποτύπωσε την ανάμνησή του στην ομάδα ποιημάτων με τον τίτλο Σχέδια για ένα καλοκαίρι που έγραψε αργότερα[2]. Ξαναβρέθηκε στη «Γαλήνη» το καλοκαίρι του 1940, λίγο πριν το ξέσπασμα του πολέμου, καθώς και το 1946 όταν η έπαυλη είχε περάσει στα χέρια της Αμαρυλλίδος, χήρας πλέον του Νέλου Δραγούμη. Τότε εμπνεύστηκε το ποίημα «Κίχλη» από το ναυάγιο ενός πλοίου ανεφοδιασμού που είχε βυθιστεί την εποχή της γερμανικής εισβολής στη διώρυγα που χωρίζει τον Πόρο από την Πελοπόννησο[3].

Η Δραγούμη έγραψε τα πρώτα έργα της στα αγγλικά, τα οποία εκδόθηκαν στο Λονδίνο και τις Ηνωμένες Πολιτείες και έτυχαν θερμής υποδοχής από το αγλλοαμερικανικό κοινό. Αργότερα, μετάφρασε η ίδια τα έργα της στα ελληνικά και με τη συμπαράσταση του συζύγου της τα εξέδωσε στην Ελλάδα (1912-1917) και έλαβε εξαιρετικές κριτικές.

Υπήρξε προοδευτική, ανοιχτόμυαλη, δημοτικίστρια και μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου από το 1916 μέχρι το 1927. Έγραφε τα έργα της στη δημοτική, τη γλώσσα που μιλούσε και ένιωθε, και υποστήριξε τις προσπάθειες των δημοτικιστών για τη μεταρρύθμιση της εκπαίδευσης με την εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας και νέων παιδαγωγικών μεθόδων στο σχολείο. Ασχολήθηκε κυρίως με την παιδική λογοτεχνία, γράφοντας πολλά διηγήματα μεταξύ των οποίων Τα τρία παιδιά (1919), Όλοι μαζί (1919), Ο βάτραχος που βαριέται και άλλες ιστορίες (1919), Όταν γύρισε (1921), Να τα πούμε; Κι άλλα διηγήματα για παιδιά (1923), Στο νησί τους (1923), Στην ψυχή του άλλου (1926). Επίσης τα μη παιδικά διηγήματα Στην Κοζάνη (1919), Ποριώτικες ιστορίες (1923) και το δίτομο μυθιστόρημα Ο Μήτρος (1926). Ορισμένα από τα έργα της εξέδωσε ο Εκπαιδευτικός Όμιλος στη σειρά του Παιδική Βιβλιοθήκη (Όλοι μαζί, Ο βάτραχος που βαριέται και άλλες ιστορίες). Τα διηγήματά της Όταν γύρισε (1921), Βοσκός Αρκαδίας (1921), Το γράμμα (1924) δημοσιεύτηκαν σε συνέχειες στο φεμινιστικό περιοδικό Ελληνίς, όργανο του Εθνικού Συμβουλίου των Ελληνίδων Γυναικών. 
Τα βιβλία της διακρίνονταν για την απλότητα σκέψης και ύφους, τη σαφήνεια των νοημάτων και την έλλειψη στόμφου και ηθικολογίας. Είχαν μεγάλη εκδοτική επιτυχία και γαλούχησαν ολόκληρες γενιές ελληνόπουλων. Η συγγραφέας παιδικών βιβλίων Πηνελόπη Δέλτα, στη μελέτη της «Τα καινούργια αναγνωστικά μας» που δημοσιεύτηκε στο Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου (τόμ. 7, 1917-1919, σσ. 44-73 και τόμ. 8, 1920, σσ. 19-30), παρουσίασε με εγκωμιαστικά σχόλια το βιβλίο της Δραγούμη Τα τρία παιδιά, το οποίο θεωρούσε ότι: «...ξεχωρίζει απ' όλα τα παιδικά μας βιβλία και μπορεί να υποδειχθή σαν υπόδειγμα καλού βιβλίου για τα παιδιά μας. [...] Τέτοια βιβλία χρειάζονται τα παιδιά μας, βιβλία όπου το ελληνικό αίσθημά τους να ξυπνά και ν' ανθίζη μέσα τους...». 

Απόσπασμα από τη μελέτη της Πηνελόπης Δέλτα «Τα καινούργια αναγνωστικά μας» που δημοσιεύτηκε στο Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου (τόμ. 7, σσ. 44-73 και τόμ. 8, σσ. 19-30)

Η Δραγούμη ήταν προσωπική φίλη του Ελευθέριου Βενιζέλου, ασπαζόταν τη φιλελεύθερη ιδεολογία και υποστήριζε την πολιτική του αστικού εκσυγχρονισμού της ελληνικής κοινωνίας και της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που επιχείρησαν οι βενιζελικές κυβερνήσεις. Ανήσυχη, φιλομαθής και φιλοπρόοδη φρόντιζε να παρακολουθεί την πολιτική, καλλιτεχνική και φιλοσοφική κίνηση της εποχής της, να μελετά και να συμπληρώνει με κάθε τρόπο τη μόρφωσή της. Φοίτησε στην Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή, ένα ελεύθερο πανεπιστήμιο για γυναίκες που λειτούργησε από το 1921 ως το 1923 με διευθυντή τον Δημήτρη Γληνό, παρακολουθώντας τα μαθήματα της Φιλοσοφίας του Δημήτρη Γληνού και της Ψυχολογίας του Κώστα Σωτηρίου[4].

Αφιέρωσε το βιβλίο της Στην Κοζάνη (1919) που περιείχε τέσσερα διηγήματα για τους βαλκανικούς πολέμους («Στην Κοζάνη», «Ο παπα-Γρηγόρης», «Το τέταρτο κομμάτι», «Δύο στρατιώτες») στον Ελευθέριο Βενιζέλο γιατί όπως ανέφερε: «στις ελληνικές καρδιές τ’  όνομά του είναι αχώριστο από τις μεγάλες μας επιτυχίες». Ο Βενιζέλος την ευχαρίστησε για την αφιέρωση (15/28 Δεκεμβρίου 1919) επισημαίνοντας ότι: «το εν των διηγημάτων τούτων το επιγραφόμενον "Στην Κοζάνη" […] έκαμε ν’  αναβλύσουν επανειλημμένως τα δάκρυα εις τα μάτια μου». Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος που η Δραγούμη παρουσίαζε στο διήγημα αυτό την είσοδο του ελληνικού στρατού στην Κοζάνη: «Άνοιγαν όλα τα παράθυρα, τραβούσαν βιαστικά τις αμπάρες από τις πόρτες και άντρες, γυναίκες και παιδιά χύνονταν έξω απ’ τα σπίτια σαν ένα μεγάλο κύμα χαράς. Πολλοί άντρες πετούσαν μακριά το φέσι το μισητό. Ελληνικές σημαίες κυμάτιζαν παντού, και  ο Μάρκος τρέχοντας πρόφθασε ν’ απορήση πού τις είχαν κρυμμένες όλα αυτά τ’ ατέλειωτα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς»[5].

Η Δραγούμη πέθανε  στην  Αθήνα   στις 15 Ιουλίου 1937, σε ηλικία  79 χρόνων. Συνέβαλε ουσιαστικά στην ανάπτυξη της παιδικής λογοτεχνίας στη χώρα μας με την συγγραφή ποιοτικών βιβλίων που χαρακτηρίζονταν από απλότητα ύφους και νοημάτων και πλήρη έλλειψη επιτήδευσης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ανώνυμος, λ. «Δραγούμη Ιουλία», Βιογραφική Εγκυκλοπαίδεια Ελλήνων Λογοτεχνών, επιμ. Δ.Π. Κωνστενέλος, εκδ. Αφοι Κ. Παγουλάτου, Αθήνα χ.χ., σ. 279.

Δέλτα, Π.Σ., «Τα καινούργια αναγνωστικά μας», Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου, τόμ. 7 (1917-1919) σσ. 44-73 και τόμ. 8 (1920) σσ. 19-30.

Δραγούμη, Ι.Δ., Στην Κοζάνη, εκδ. Ι.Ν. Σιδέρης, Αθήναι 1919.

Δραγούμη, Ι.Δ., «Όταν γύρισε», Ελληνίς, τευχ. 6-7, 8, 9 (1921).

Δραγούμη, Ι.Δ., «Βοσκός Αρκαδίας», Ελληνίς, τευχ. 10-12 (1921).

Δραγούμη, Ι.Δ., «Το γράμμα», Ελληνίς, τευχ. 12 (1924).

Κουμαριανού, Αικ., λ. «Δραγούμη Ιουλία», Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, τόμ. 21ος, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 1984, σσ. 306-307.

Μπέλλα, Μ., Η Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή (1921-1923). Ένα προδρομικό παιδαγωγικό και πολιτικό εγχείρημα του Δημήτρη Γληνού, εκδ. Τόπος-Ίδρυμα Γληνού, Αθήνα 2018.

Μπήτον, Ρ., Γιώργος Σεφέρης, περιμένοντας τον Άγγελο (Βιογραφία), μτφρ. Μ. Προβατά, θεώρηση μτφρ. Δημ. Δασκαλόπουλος, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2003.

ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

http://www.koutouzis.gr/dragoumi.htm

http://www.biblionet.gr/author/9820/Ιουλία_Δ._Δραγούμη 

http://www.hellenicaworld.com/Greece/Person/gr/JuliaDragoumi.html

https://www.ianos.gr/events/ioulia-dragoumi-simeioseis-enos-taxidiou-to-1923-ekd.html

 

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

https://www.ianos.gr/events/ioulia-dragoumi-simeioseis-enos-taxidiou-to-1923-ekd.html

http://olympias.lib.uoi.gr/jspui/handle/123456789/5063

---

[1] Η μεγάλη αδελφή της Μαρώς Σεφέρη, Αμαρυλλίς είχε παντρευτεί τον γιό της Ιουλίας Δραγούμη, Νέλο (Νικόλαο Δραγούμη, χρηματιστή).

[2] Μπήτον, Ρ., Γιώργος Σεφέρης, περιμένοντας τον Άγγελο (Βιογραφία), μτφρ. Μ. Προβατά, θεώρηση μτφρ. Δημ. Δασκαλόπουλος, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2003, σσ. 219, 224.

[3] Στο ίδιο, σ. 404.

[4] Για την Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή βλ. Μπέλλα, Μ., Η Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή (1921-1923). Ένα προδρομικό παιδαγωγικό και πολιτικό εγχείρημα του Δημήτρη Γληνού, εκδ. Τόπος-Ίδρυμα Γληνού, Αθήνα 2018.

[5] Δραγούμη, Ι.Δ., Στην Κοζάνη, εκδ. Ι.Ν. Σιδέρης, Αθήναι 1919, σ. 32.